Molen Het Juffertje (2e), Uitgeest

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1594

verdwenen

1596

verplaatst

verplaatst naar

Zaandam-Oost (Het Juffertje / Het Moertje)

voorganger

Uitgeest (Het Juffertje (1e))

geschiedenis

De in Uitgeest woonachtige Cornelis Cornelisz. experimenteerde rond 1592 met een houtzaagmolen, waarvoor een wipmolen als basis diende. Voor deze uitvinding kreeg hij in 1593 een octrooi en waarschijnlijk heeft hij zijn tweede zaagmolen in 1594 gebouwd. Deze plaatste hij, mogelijk vanwege problemen met de windvang en capaciteitsvergroting, op een grofweg driehoekig vlot.
De krukas werd direct bevestigd aan de bovenas, daarom kwamen de wieken verticaal te staan. Vanwege de beweeglijkheid van het bovenhuis van een wipmolen moest Cornelisz. hiervoor een nieuwe constructie bedenken waarbij het bovenhuis niet meer draaibaar was. Doordat het vlot aan een punt met een meerpaal aan de bodem verankerd was, draaide de molen zich vanzelf op de wind.

Cornelisz. moet er al snel achter zijn gekomen dat een molen op een vlot niet echt praktisch was: hij was alleen over het water bereikbaar, en als er ijs lag kon de molen niet werken. Reeds in 1595 bouwde Cornelis Cornelisz. in Alkmaar zijn derde zaagmolen (Tenbruggencatenummer 13111), die weer op het land stond.

De vlotmolen werd in 1596 verkocht aan aan de Zaandammer Dirck Sybrantsz., die hem versleepte naar de Oostzijde te Zaandam, op de standplaats van de latere paltrok "De Juffer" (1668-1878) ter hoogte van de huidige Alexanderbrug. Daar werd hij verder ontwikkeld tot paltrokmolen. In de molen in Zaandam waren inscripties aanwezig dat de molen in 1592 was gebouwd en in 1596 aangepast.
In diezelfde periode ontwikkelde men in Zaandam overigens ook een houtzaagmolen op basis van een bovenkruier boven op een schuur, welke in 1604 gereed kwam.

In 1598 bouwde Cornelisz. in Uitgeest een koren- en zaagmolen (Tenbruggencatenummer 15955).

In Krommeniedijk stond een oliemolen (Tenbruggencatenummer 15997), waarschijnlijk gebouwd volgens het octrooi van Cornelis Cornelisz.

Cornelis Cornelisz. vroeg voor nòg een uitvinding octrooi aan, namelijk een drieslagskrukas. Na zij overlijden vroeg zijn vrouw Trijn Pieters in 1607 verlenging aan van de octrooien, welke in 1610 vervielen.

In 1607 bouwde Geryt Arntz. in Haarlem reeds een paltrokmolen butien de octrooien van de weduwe Cornelisz. om, zie Tenbruggencatenummer 08404. Kort daarna werden overal in westelijk Nederland, maar vooral in de Zaanstreek, doch ook in Haarlem, paltrokmolens gebouwd. Voor het zagen van zware balken werden er molens met drie zaagramen gebouwd. Voor het dunnere en fijnere zaagwerk gebruikte men de zogenaamde wagenschotzagers met slechts twee zaagramen.

Bronnen ondermeer:
- "De molens aan het Spaarne", hoofdstuk in "De loop van het Spaarne", 1987, Historische Werkgroep Haerlem. Verzameling H. van der Kaay.
- Informatie van J.J. Kamphuis, 16 okt. 2012, www.industriemolens.nl.