Molen De Kraai (3e), Amsterdam

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1726

circa

verdwenen

1838

verbrand

voorganger

Amsterdam (De Kraai (2e))

opvolger

Amsterdam (De Kraay / De Kraai (4e))

geschiedenis

Rond 1726 valt er een aanzienlijke prijsstijging van de verkochte delen van de molen op, zodat de standerdmolen rond die tijd vervangen zal zijn door een stellingmolen.

Uit de geschiedenis van De Kraai zijn vele transacties met halve en kleinere delen van de molen bekend gebleven. Enkele opvallende:
- op 26 juni 1765 werd voor ƒ 4820,= een kwart van de molen overgedragen aan de uit Kleef afkomstige Adrianus Knipscheer. Deze was sinds 1755 eigenaar van de helft van De Spring op het bolwerk Amstelveen (Tenbruggencatenummer 06490 o) en was vele malen overman van het korenmolenaarsgilde.
- Het kwart van Adrianus Knipscheer, die op 20 november 1779 in de Nieuwezijds Kapel begraven werd als molenaarsbaas van de molen De Swaan (Tenbruggencatenummer 06493 t) buiten de Weteringpoort, werd verdeeld over zijn zoons Gijsbert en Pieter.

Op het bolwerk tegenover de Brouwersgracht stond De Kraai min of meer op een eiland en was hij van vele kanten bereikbaar. Daar dat sluikerijen in de hand werkte werd er een sauvegardehuisje of sarrieshut bijgeplaatst, van waaruit een controleur der accijnzen toezicht kon houden. In het "Boek voor de Kneg" van het korenmolenaars- of Sint Victorsgilde zijn over de periode 1771-1805 27 namen van knechts van De Kraai bewaard gebleven. Bijvoorbeeld Jacobus van den Berg, vanaf 13 februari 1776 op De Kraai, vanaf 1787 op De Valk (Tenbruggencatenummer 06490 v), en vanaf 1787 op De Roomolen (Tenbruggencatenummer 06490 m), waar hij vanaf 1791 eigenaar werd. Arnoldus Ottenhof, ingeschreven op 19 september 1784, wordt in
1785 en 1791 als baas op De Kraai vermeld. Jacob de Beer, die van 1804 tot 1829 gedeelten van De Kraai in eigendom had, werd in het knechtenboek op 14 februari 1797 als baas ingeschreven.

Op 19 september 1838 brandde De Kraai af, "voor ¾ in eigendom toebehorende aan den molenaar Gerrit Weers, en voor ¼ aan den heer Niermans; terwijl dezelve voor de helft in huur geoccupeerd werd door den molenaar Gerrit Bos, en de wederhelft door gemelden eigenaar Weers." De brand "openbaarde zich des avonds omstreeks half 11 ure
brand in het bovenste gedeelte van den molen ... In weinig tijds stond de molen in vollen brand; doch de nederstorting derzelve had gelukkiglijk naar de buitenzijde der stad plaats, zoodat de vele belendende gebouwen, waaronder de stads turfschuur, enz. daardoor beveiligd bleven, en het Bolwerk zelf een allezins gunstig terrein tot blussching aanbood.
Ten half 12 ure was men, door het in werking brengen van tien brandspuiten, het vuur
volkomen meester, en hetzelve rigtte geene verdere verwoestingen aan dan den molen, die
geheel in de asch werd gelegd, en uit welke men niets dan de paarden en karren heeft kunnen redden ... De oorzaak van den brand is voor als nog onbekend." Avondbode 21 sept. 1838.

Weers vatte onmiddellijk het plan op zijn molen groter te herbouwen dan hij geweest was. Daartoe moesten de geblakerde muren van de romp tot drie decimeter onder het maaiveld worden gesloopt. Van de nieuwe molen wilde Weers de enige eigenaar zijn en daarom kocht hij op 2 februari 1839 voor ƒ 3000,= het kwart van Gerrit Niermans, die toen als houtkoper woonde in De Wilp bij Deventer.

Bronnen:
- Molenbranden in Amsterdam (III) -- De Kraai", artikel in "Amstelodanum" juli/augustus 1989. Met dank aan H. van der Kaay en Theo Bakker.
- Bron: "De molens van Amsterdam", G.J. Honig, 1929, blz. 142.
MHO