Molen De Kraay / De Kraai (4e), Amsterdam

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1839

verdwenen

1880

verplaatst

verplaatst naar

Westbroek (De Kraai)

voorganger

Amsterdam (De Kraai (3e))

geschiedenis

De verplaatsing van "De Kraai" en wat er aan vooraf ging

De huidige molen "De Kraai" te Westbroek is een molen, die in 1839 te Amsterdam werd gebouwd na het verbranden van haar voorganger op 19 september 1838. De toenmalige eigenaar J. Weers herbouwde de molen na de brand op het bolwerk Sloterdijk, op grond, die eigendom was van de Gemeente Amsterdam. Van de nieuwe molen wilde Weers de enige eigenaar zijn en daarom kocht hij op 2 februari 1839 voor ƒ 3000 het kwart van Gerrit Niermans, die toen als houtkoper woonde in De Wilp bij Deventer.

Begin 1862 werd, zoals bij meer Amsterdamse molens in die tijd het geval was, in De Kraai een rolmachine naar Frans ontwerp geplaatst, waardoor de tarwe- en roggekorrels van hun huid werden ontdaan en gezuiverd.

Om zeker te zijn van het voortbestaan van zijn bedrijf verzocht hij op 20 oktober 1870 om de grond, waarop de molen stond, te mogen kopen. Tot nu toe betaalde hij hiervoor jaarlijks precariorechten à ƒ 54 jaars. De vele veranderingen in en rond de stad zullen hem waarschijnlijk op het idee gebracht hebben. Zo waren er reeds moeilijkheden geweest met de molens "Roomolen", "'t Fortuin", "De Bul" en "De Haan". Al deze molens stonden op stadsbolwerken en deze gronden werden door de gemeente opgeëist i.v.m. stadsuitbreidingsplannen. Het verzoek door molenaar Weers gedaan werd negatief beantwoord, de gemeente wenste geen voordracht tot verkoop aan het stadsbestuur te doen.
Zeven jaar later, om precies te zijn op 28 juni 1877 viel het besluit om de erfpacht op te zeggen, wat ook op 2 juli aansluitend gebeurde.

De grond van het bolwerk Sloterdijk was nodig voor het doortrekken van de huidige Brouwersgracht. J. Weers maakte echter niet veel haast met de afbraak van de molen, want op 15 mei 1878 werd hem door de stadsadvocaat gevraagd wat zijn plannen waren. Op 22 mei adviseerde de stadsadvocaat om een proces te beginnen tegen Weers om hem te dwingen tot afbraak over te gaan. Ook Weers verzekerde zich van gerechtelijke steun om de zaak tot op het scherpst van de snede uit te vechten. Namens Weers deed de advocaat een voorstel tot schikking in deze zaak. De eigenaar van de molen zou deze zo spoedig mogelijk laten afbreken met als schadevergoeding een som geld van ƒ 2000.

De stadsadvocaat adviseerde de Bestuurderen van de stad om dit bod te accepteren. De grond was reeds sinds 1614 bebouwd met een molen, dus kon molenaar Weers een beroep doen op een recht, dat reeds meer dan 200 jaar bestond. De gemeente stelde echter, dat in 1614 andere omstandigheden golden dan in 1877. De molens, destijds geplaatst, waren geheel van hout en snel te verwijdèren. Men doelde hier stellig op standerdmolens, maar men had uiteindelijk ook toestemming gegeven tot de bouw van de kapitale molens zoals "De Kraai". Een hoge stenen voet met daarop een rietgedekt achtkant, ongeveer gelijk aan het model van de nog bestaande korenmolen "De Blom" aan de Haarlemmerweg. De Stadsraad stelde echter, dat een ieder diende te weten, dat de stad Amsterdam tevens een vesting was ter verdediging van landsbelangen. Op basis daarvan was de stad en de staat nog steeds gerechtigd de molens ten allen tijde te doen slopen. De advocaat van Weers stelde daar tegenover dat dit recht alleen moreel van kracht was in tijden van oorlog, maar dat dit nu niet in het spel was. Geen enkele molenaar-eigenaar van een molen op de stadswallen dacht dan ook aan de mogelijkheid zondermeer verjaagd te kunnen worden als men maar niet in gebreke bleef bij het betalen van de verschuldigde precariorechten.

In het geval "De Kraai" werd in 1845 de molen met de daarbij behorende opstallen geschat op een totale waarde van ƒ 28.500. De stad vond dit bedrag veel te hoog gesteld, daar Weers in 1861 de molen enz. voor ƒ 4.700 had gekocht van de erfgenamen van zijn overleden vader. Hier werd weer tegenin gebracht, dat dit niet een normale verkoop was geweest maar één, die binnen de familie op speciale bloedverwantschap berustende transactie was geweest. Het stadsbestuur hield echter voet bij stuk en wees het voorstel van de hand met een brief van 13 mei 1879, gericht aan de stadsadvocaat. Vele stadsbestuurders waren tegen iedere schadeloosstelling, in welke vorm dan ook. Uiteindelijk hakte burgemeester jhr. mr. C.J.A. den Tex de knoop door, dat ook hij tegen iedere financiële transactie was. Op 25 juni 1879 velde de rechtbank het vonnis over de molen, door alle eisen, gesteld door molenaar Weers van de hand te wijzen.

Wellicht was alles te veel geweest voor de sterk benadeelde molenaar Weers, hij overleed namelijk kort daarop, om precies te zijn op 5 oktober 1879 in zijn woning op de Middenweg 40, staande buiten de Zaagmolenpoort. De erfgenamen verzochten om uitstel van afbraak tot mei 1880. Zij wilden namelijk de molen zoals hij er nog stond vóór 15 december 1879 in veiling brengen. Dit uitstel werd verleend op 5 december van datzelfde jaar.

Op 12 februari 1880 was de niet bij name genoemde nieuwe eigenaar bereid om de molen te slopen. Tijdens de afbraak werd de molen nogmaals verkocht, namelijk aan gebr. Janzen, aannemers te Nieuwendiep, gemeente Den Helder. Op 26 april verzochten de gebroeders om nog eens de datum van vrije oplevering van de grond uit te stellen tot november 1880. Ook dat uitstel werd ingewilligd. Waarna de molen uiteindelijk op 16 november 1880 geheel gesloopt was met de daarbij alle overige opstallen.

Tijdens de laatste maanden van de uiterst nauwkeurige sloop werd het achtkant met alles daartoe behorende verkocht t.b.v. de bouw van een grote dorpskorenmolen te Westbroek.
Hiermee was het bestaan van de molen in de stad Amsterdam tot een einde gekomen. Gelukkig was de nieuwe eigenaar zo gevoelig voor de molen, dat hij hem ook nog de oorspronkelijke naam "De Kraai" liet behouden. Wellicht werd dit ook in de hand gewerkt door de wel zeer fraai gebeeldhouwde baard, waarop een kraai is afgebeeld, zittende op ranken en lofwerk.

Bron:
Molenbranden in Amsterdam (III) -- De Kraai, artikel in Amstelodanum juli/augustus 1989.