Molen Groote Sint Johannesgaster Veenpolder, De Vooruitgang / Dorpzigt / nr. 2, Nijehaske

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1860

verdwenen

1933

gesloopt

geschiedenis

Deze molen

Deze molen is gebouwd in 1860 voor de bemaling van de Grote Sint Johannesgaster Veenpolder. De poldermolen De Vooruitgang stond ook wel bekend als De Grutte Mole, De Groote Molen, De Mole fan de Undergrun, en De Molen van de Ondergrond (omdat hij direct vanuit de polder op de Friese boezem uitmaalde, zonder tussenboezem).

Deze achtkante bovenkruier was gebouwd van hout op een houten onderstuk, en hij was met riet gedekt. Hij stond aan de Veenscheiding onder Oude- en Nijehaske. De molen had een vlucht van 25 meter.

In 1882 werd door de molenmaker M. Visser te Heerenveen de schroefbak vernieuwd. In 1900 is door Douwe F. van der Veer uit St. Johannesga de molen geschilderd voor een bedrag van ƒ 85. De molenaars op deze molen waren tevens aangesteld als sluiswachter bij de sluis in de Veenscheiding, en hieven daarvoor de tolgelden.

In 1930 werd naast de molen een mechanisch gemaal gebouwd, maar de molen bleef tot eind 1933 als hulpgemaal in bedrijf.

In 1933 werd de molen door Veldman te St. Nicolaasga gesloopt.

Zutphensche Courant, 26 sept. 1933:
"Daar gaat weer een molen.
Wegens electrificatie van den Sint Johannesgaster Veenpolder in Friesland wordt de groote watermolen bij de Van Engelenvaart afgebroken."

Molenaars op De Vooruitgang:
1860-1885: Douwe Klazes Boerke
1885-1924: Gosse Jans van der Molen
1921-1924: hulpmolenaar Jacobus van Stralen
1924-1930: Jacobus van Stralen



De Groote Sint Johannesgaster Veenpolder

De Sint Johannesgaster Veenpolder is voortgekomen uit het Tweede en Derde Veendistrict in Schoterland en Haskerland. Vanwege het grote gevaar dat de uitgeveende wateren opleverden voor het omliggende land en de bewoners, kwam in 1853 de droogmaking van het gebied ter sprake bij Gedeputeerde Staten. Na overleg met de bewoners en andere belanghebbenden werd in 1854 tot gezamenlijke inpoldering besloten.

Na aanleg van dijken, sluizen en kanalen kwam molen De Hersteller op de Hogedijk in 1857 als eerste gereed. Kort daarna werden ook Meerzigt aan het Tjeukemeer te Rohel, Veldzigt aan de Broeresloot te Vierhuis, en Gaastzigt bij de opslagplaats te Rotstergaast in gebruik genomen.

Nadat het land droogviel en de sloten konden worden gegraven, werden in 1858 plannen gemaakt voor het droogmaken van het noordoostelijke deel van de polder. Daartoe werden in 1860 De Vooruitgang benoorden de Veenscheiding onder Oude- en Nijehaske, en Veenzigt bezuiden daarvan aan de Engelenvaart gebouwd.

Toen waren er dus de volgende 6 molens:
De Vooruitgang te Nijehaske (Tenbruggencatenummer 03276)
Veenzigt te Nijehaske (Tenbruggencatenummer 03277)
Gaastzigt te Rotstergaast (Tenbruggencatenummer 01457)
Veldzigt te Vierhuis (Tenbruggencatenummer 01455)
Meerzigt te Rohel (Tenbruggencatenummer 01453 a)
De Hersteller te St. Johannesga (werkende molenTenbruggencatenummer 01454)

Reeds spoedig bleek dat de molens de laagst gelegen gronden niet goed droog konden houden en kwamen er aanvragen om onderbemaling te mogen plaatsen. Verder werd de bouw van een stoomgemaal voorgesteld, alsmede het bijplaatsen van kleinere vijzels in de molens. Inplaats hiervan werden slechts de waterlopen verbeterd.

Tussen 1909 en 1923 passeerden allerlei voorstellen voor verbetering van de bemaling de revue, maar de molens trotseerden de bedreiging van zowel stoom- als dieselgemalen. Maar rond 1930 won uiteindelijk de elektrische bemaling de strijd.

De molen Meerzigt was reeds in 1918 afgebrand, rond 1930 werden nog eens drie molens afgebroken. De Gaastzigt wist zijn bestaan als monument nog tot 1953 te rekken maar werd toen ook afgebroken. Alleen De Hersteller overleefde als romp, werd rond 1980 gerestaureerd en staat nu als draaivaardige molen nog te Sint Johannesga.

Bronnen:
- Informatie van Dirk Swierstra.
- "Strijd in de Veenpolder", G.D. Wijnja, 1984.