Molen De Gekroonde Poelenburg (2e), Zaandam-Oost

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1904

verdwenen

1961

afgebroken en verplaatst

afkomstig van

Koog aan de Zaan (De Locomotief)

verplaatst naar

Zaandam (De Poelenburg)

voorganger

Zaandam-Oost (De Gekroonde Poelenburg (1e))

geschiedenis

Het bouwjaar van de balkenzager De Gekroonde Poelenburg is nooit gevonden. Wel wordt duidelijk dat de molen gebouwd werd tussen het jaar 1726 en 1731. De molen was het eigendom van Pieter Jochemsz. Poelenburg, hij was ongetwijfeld de bouwheer van de molen. Vanaf 1731 moest Pieter Poelenburg betalen voor het gebruik van de wind. Jaarlijks kostte hem dit een bedrag van Fl.8,00.
Op 11 juli 1733 werd De Gekroonde Poelenburg tegen brand verzekerd in een assurantiecontract. Tegen welk bedrag de molen werd verzekerd wordt niet genoemd.
Pieter Poelenburg bleef zeer lang eigenaar van de molen. Pas in 1772 deed hij afstand van de molen en verkocht hij hem aan Jan Muusz. Dit was vermoedelijk zijn schoonzoon. Jan Muusz. werkte niet lang met De Gekroonde Poelenburg, in 1776 verkocht hij hem aan Cornelis Joor.
Cornelis Joor bleef tot 1789 actief met de molen en doet hem dan over aan zijn zoon Pieter Joor. Deze werkte op zijn beurt tot het jaar 1801 met De Gekroonde Poelenburg. Hierna kwam de paltrok in bezit van Jan Klokkemeijer.
Hij liet de molen op 5 juli 1804 tegen brand verzekeren, de verzekerde waarde van De Poelenburg bedroeg toen Fl.1200,-. Later werd dit verhoogd naar Fl.1600,-. Hierna wordt het stil rondom De Poelenburg. Klokkemeijer zou tot 1811 met de molen werken, wat er hierna met De Poelenburg gebeurde is nergens terug te vinden.

De Gekroonde Poelenburg werd op 16 maart 1876 gekocht door Martinus Pieter van Heynsbergen voor een bedrag van Fl.2275,-. Ook Van Heynsbergen zou niet lang met de molen werken. In 1880 verhuisde hij naar Delfshaven, waarna op 25 september van dat jaar De Gekroonde Poelenburg werd geveild. Op dat moment was er geen koper voor de molen en werd de veiling opgehouden. Toch kreeg De Poelenburg in 1880 een nieuwe eigenaar. Dit was Jan Renze Simonsz., firmant van de firma Prinsze & Zwart. Vermoedelijk kocht hij de molen uit de hand.
Jan Simonsz. verhuurde de molen aan Jan Prinsze die als loonzager met De Poelenburg ging werken. Hij zaagde dus partijen hout in opdracht van houthandelaren.
Het ging eigenaar Jan Simonsz. niet voor de wind, want in 1884 werd hij failliet verklaard. De Gekroonde Poelenburg werd toen voor een bedrag van Fl.1900,- gekocht door de Oostzaner boer Albert Willemsz. Dral. Jan Prinsze bleef de molen huren. Later lukte het Prinsze om De Gekroonde Poelenburg in eigendom te krijgen.
Op vrijdagmorgen 's ochtends zes uur d.d. 11 december 1903 raakte de Gekroonde Poelenburg door onbekende oorzaak in brand. In zijn boek “Zaanse molenbranden” citeert dhr. Couwenhoven de Zaanlandsche Courant van die dag: “Daar het gevaarte in een minimum van tijd in volle vlam stond was er niet meer aan het behoud te denken. Er was niet veel meer te doen voor de brandweer dan het aanwezige hout van vuur te vrijwaren. Vier spuiten waren uitgerukt. De molen brandde ’s ochtends al voor het werkvolk aanwezig was. Gisteravond tot half negen was er gemalen. Toen was alles gecontroleerd en was er niets bespeurd. En dan staat hij de volgende dag om zes uur in vuur en vlam; een zaakje dat te denken geeft of hier geen kwaadwilligheid in het spel is. De niet hoge verzekering van één en ander is voor de eigenaar van niet geringe schade, temeer wijl hij met deze molen zijn eenige bestaan vond.”
Het Zaanlandsch Nieuws en Advertentieblad schreef het volgende over de brand, “Om half zeven luidde de klok wegens brand in loon-houtzaagmolen De Poelenburg. De brandweer moest halverwege het Weerpad over zeer drassig land en met planken voor twee sloten. Men kon niet veel uitrichten. Het duurde geruime tijd voor de molen instortte.”
De brandkroniek van N. van Pomeren meldt het volgende over de brand, “1903, 11 december. Vrijdagmorgen te ongeveer zes ure ontstond te Zaandam door onbekende oorzaak brand in den houtzaagmolen “de Poelenburg” staande aan het Weerpad, toebehoordende aan den heer J. Prinsze aldaar. De molen brandde geheel af, terwijl de schuren gedeeltelijk behouden bleven.”
Toch lukte het eigenaar Prinsze om zijn bedrijf voort te zetten. In 1904 kocht hij de overbodig geworden Koger paltrok De Locomotief, die in 1866 geheel nieuw was gebouwd. De Zaandammer molenmaker Ulle brak De Locomotief af en plaatste hem weer op de fundering van de verbrande molen. De molen bleef De Gekroonde Poelenburg heten.
Later deed Jan Prinsze de molen over aan zijn zoon Maarten Prinsze. Deze bleef tot 1931 met de molen werken en moest hem toen noodgedwongen verkopen. Er was in die tijd nog maar weinig te verdienen met de windhoutzagerij, verder waren de beide zoons van Prinsze niet geïnteresseerd om het bedrijf voort te zetten.
Maarten Prinsze verkocht De Poelenburg aan de Amsterdammer houtzager A. Kettenis. Telgen uit deze familie waren al eerder in de Zaanstreek actief met zaagmolens, waaronder de Westzaanse bovenkruier De Groene Jager en de Westzaandammer paltrok De Smid. De vader van Kettenis was tot november 1929 eigenaar van de Amsterdammer paltrok De Eenhoorn, die toen gesloopt werd.
In 1951 probeerde de toenmalige gemeente Zaandam om de molen te kopen. Er waren toen plannen voor de aanleg van een nieuwbouwwijk ten noorden van het Weerpad. De onderhandelingen met Kettenis liepen echter op niets uit. De heer H.F.Kettenis bleef tot het jaar 1952 op windkracht zagen met de Gekroonde Poelenburg. Daarna kwam de molen definitief tot stilstand, mede door de steeds slechtere windvang. De houthandel van Kettenis bleef tot 1960 bestaan en werd toen geliquideerd.
In 1961 komt de Gekroonde Poelenburg dan toch in bezit van de gemeente Zaandam. In opdracht hiervan werd de molen in dat jaar door molenmaker Husslage afgebroken. De molen verkeerde toen in een zeer matige staat van onderhoud.
In mei 1962 werd een begin gemaakt met de wederopbouw van de molen. Dit gebeurde aan de Kalverringdijk in Zaandam-Oost tegenover Zaandijk. De Gekroonde Poelenburg zou herbouwd worden op het erf van de in 1928 verbrande pelmolen De Grootvorst. Op 23 november 1963 werd de molen officieel in gebruik genomen.

Bronnen:
- “Duizend Zaanse molens” P. Boorsma 1968 blz. 117
- “Brandkroniek, vanaf 1656 tot september 1906” N. van Pomeren 1906 blz. 87
- www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven
- “Zaanse molenbranden” R. Couwenhoven 2001 blz.88-89
- “het Molenmagazine” nr.6 november 2003 R. Couwenhoven blz. 61-66
- “de Windbrief” 20e jaargang 1982 nr. 77 interview met dhr. H. Kettenis (uitg. Ver. De Zaanse Molen)
- “Molens in de Zaanstreek in oude ansichten deel 1” T. Neuhaus 1987 blz. 27
- “Vereniging de Zaanse Molen 1925-1985” T. Neuhaus blz. 56
F. Rol, Zaandijk.