Molen De Gekroonde Poelenburg (1e), Zaandam-Oost

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1730

verdwenen

1903

verbrand

opvolger

Zaandam-Oost (De Gekroonde Poelenburg (2e))

geschiedenis

De molen was het eigendom van Pieter Jochemsz Poelenburg, hij was ongetwijfeld de bouwheer van de molen. In het register van de Windpachten van de Banne Oostzaanen staat vermeld: "verschijnt 't eerst 1 mei 1731". Aangezien de pacht achteraf werd geïnd, betekent dat dat de molen in 1730 werd gebouwd. De windpacht bedroeg ƒ 8.

Op 11 juli 1733 werd De Gekroonde Poelenburg tegen brand verzekerd in een assurantiecontract. Tegen welk bedrag de molen werd verzekerd wordt niet genoemd.
Pieter Poelenburg bleef zeer lang eigenaar van de molen. Pas in 1772 deed hij afstand van de molen en verkocht hij hem aan Jan Muusz. Dit was vermoedelijk zijn schoonzoon. Jan Muusz. werkte niet lang met De Gekroonde Poelenburg, in 1776 verkocht hij hem aan Cornelis Joor.
Cornelis Joor bleef tot 1789 actief met de molen en doet hem dan over aan zijn zoon Pieter Joor. Deze werkte op zijn beurt tot het jaar 1801 met De Gekroonde Poelenburg. Hierna kwam de paltrok in bezit van Jan Klokkemeijer.
Hij liet de molen op 5 juli 1804 tegen brand verzekeren, de verzekerde waarde van De Poelenburg bedroeg toen Fl.1200,-. Later werd dit verhoogd naar Fl.1600,-. Hierna wordt het stil rondom De Poelenburg. Klokkemeijer zou tot 1811 met de molen werken, wat er hierna met De Poelenburg gebeurde is nergens terug te vinden.

De Gekroonde Poelenburg werd op 16 maart 1876 gekocht door Martinus Pieter van Heynsbergen voor een bedrag van Fl.2275,-. Ook Van Heynsbergen zou niet lang met de molen werken. In 1880 verhuisde hij naar Delfshaven, waarna op 25 september van dat jaar De Gekroonde Poelenburg werd geveild. Op dat moment was er geen koper voor de molen en werd de veiling opgehouden. Toch kreeg De Poelenburg in 1880 een nieuwe eigenaar. Dit was Jan Renze Simonsz., firmant van de firma Prinsze & Zwart. Vermoedelijk kocht hij de molen uit de hand.
Jan Simonsz. verhuurde de molen aan Jan Prinsze die als loonzager met De Poelenburg ging werken. Hij zaagde dus partijen hout in opdracht van houthandelaren.
Het ging eigenaar Jan Simonsz. niet voor de wind, want in 1884 werd hij failliet verklaard. De Gekroonde Poelenburg werd toen voor een bedrag van Fl.1900,- gekocht door de Oostzaner boer Albert Willemsz. Dral. Jan Prinsze bleef de molen huren. Later lukte het Prinsze om De Gekroonde Poelenburg in eigendom te krijgen.
Op vrijdagmorgen 's ochtends zes uur d.d. 11 december 1903 raakte de Gekroonde Poelenburg door onbekende oorzaak in brand. In zijn boek “Zaanse molenbranden” citeert dhr. Couwenhoven de Zaanlandsche Courant van die dag: “Daar het gevaarte in een minimum van tijd in volle vlam stond was er niet meer aan het behoud te denken. Er was niet veel meer te doen voor de brandweer dan het aanwezige hout van vuur te vrijwaren. Vier spuiten waren uitgerukt. De molen brandde ’s ochtends al voor het werkvolk aanwezig was. Gisteravond tot half negen was er gemalen. Toen was alles gecontroleerd en was er niets bespeurd. En dan staat hij de volgende dag om zes uur in vuur en vlam; een zaakje dat te denken geeft of hier geen kwaadwilligheid in het spel is. De niet hoge verzekering van één en ander is voor de eigenaar van niet geringe schade, temeer wijl hij met deze molen zijn eenige bestaan vond.”
Het Zaanlandsch Nieuws en Advertentieblad schreef het volgende over de brand, “Om half zeven luidde de klok wegens brand in loon-houtzaagmolen De Poelenburg. De brandweer moest halverwege het Weerpad over zeer drassig land en met planken voor twee sloten. Men kon niet veel uitrichten. Het duurde geruime tijd voor de molen instortte.”
De brandkroniek van N. van Pomeren meldt het volgende over de brand, “1903, 11 december. Vrijdagmorgen te ongeveer zes ure ontstond te Zaandam door onbekende oorzaak brand in den houtzaagmolen “de Poelenburg” staande aan het Weerpad, toebehoordende aan den heer J. Prinsze aldaar. De molen brandde geheel af, terwijl de schuren gedeeltelijk behouden bleven.”
Toch lukte het eigenaar Prinsze om zijn bedrijf voort te zetten. In 1904 kocht hij de overbodig geworden Koger paltrok De Locomotief, die in 1866 geheel nieuw was gebouwd. De Zaandammer molenmaker Ulle brak De Locomotief af en plaatste hem weer op de fundering van de verbrande molen. De molen bleef De Gekroonde Poelenburg heten. De herbouwde molen bleef tot 1952 in bedrijf. In 1961 werd De Gekroonde Poelenburg afgebroken en verplaatst naar de Kalverringdijk in Zaandam-Oost.

Bronnen:
“Duizend Zaanse molens” P.Boorsma 1968 blz. 117
“Brandkroniek, vanaf 1656 tot september 1906” N. van Pomeren 1906 blz. 87
www.duizendzaansemolens.nl R.Couwenhoven
“Zaanse molenbranden” R.Couwenhoven 2001 blz.88-89
“het Molenmagazine” nr.6 november 2003 R. Couwenhoven blz. 61-66
- "1100 Zaanse Molens", Ron Couwenhoven 2015, blz. 105.