Molen aan de Hinthamse Dijk, 's-Hertogenbosch

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1593 - 1595

circa

verdwenen

na 1600

afkomstig van

's-Hertogenbosch (Watermolen in de Zwanenkampen)

verplaatst naar

Den Dungen (De Kleine Molen)

voorganger

's-Hertogenbosch (Molen aan de Hinthamse Dijk /
standerdmolen 4 buiten de Hintemerpoort)

geschiedenis

aanduiding Molen aan de Hinthamse Dijk tussen de twee stenen bruggen aan de kant van de Ziekerbeemd

Deze molen was oorspronkelijk in of kort voor 1589 gebouwd als windwatermolen in de Zwanenkampen aan de Dieze buiten de Orthenpoort van ’s-Hertogenbosch. De molen was echter niet bij machte om voldoende water uit te slaan. In 1595 werd aan Wouter Aartsz. Houbraken (timmerman) en Pieter Thomasz. (linnenwever) (kennelijk met terugwerkende kracht) vergunning verleend om de molen te verplaatsen naar een werf aan de Hinthamse Dijk tussen de twee stenen bruggen aan de kant van de Ziekerbeemd (ziekenbeemd waar leprozen verbleven).
Op die werf had sinds 1515 een korenmolen gestaan die aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog platgebrand was. Op zijn nieuwe plaats werd het molentje ingericht voor het malen van rogge. Het molentje was kleiner dan gebruikelijk voor een korenmolen. In de verleende vergunning werd daarom toegestaan de molen te voorzien van zes wieken. In Nederland is, behalve deze molen, slechts één andere molen bekend die uitgerust was met zes wieken, namelijk in Amsterdam. We weten nu dat niet het aantal wieken bepalend is voor de capaciteit, maar de vlucht.

Houbraken en Thomasz. hadden de werf aan de Hinthamse Dijk gekocht in 1593. Het is vreemd dat de molen daar werd opgericht want in 1580 vaardigde het stadsbestuur een bevel uit dat de molens buiten de vestingwerken afgebroken moesten worden; dit in verband met de toenemende dreiging van een belegering en de daartoe noodzakelijk geachte verbetering van de vestingwerken. In een document uit 1595 wordt zelfs vermeld dat Houbraken en Thomasz. de oude werf (in de Zwanenkampen) niet meer konden gebruiken omdat die door de stad was ingenomen voor de fortificatie. Wellicht lag de molenwerf aan de Hinthamse Dijk op grotere afstand van de vestingwerken dan die in de Zwanenkampen.
Al in 1540 had Karel V verordonneerd dat alle bebouwing tot een bepaalde afstand buiten de vestingwerken opgeruimd moest worden ter verkrijging van een vrij zicht- en schootsveld, maar de molens waren steeds blijven staan; waarschijnlijk omdat die eenvoudig te verplaatsen of te vernietigen waren op het moment dat een aanval op Den Bosch op komst was.
In het begin van de zeventiende eeuw stond er in elk geval geen enkele windmolen meer buiten de stad; ook niet tussen de Hinthamerpoort en Hintham en daarvan stonden er meerdere op nog grotere afstand van de vestingwerken dan die op de werf tussen de twee stenen bruggen. Ruim tien korenmolens kregen een plaats binnen de stad; de meeste op de bastions. Een aantal molens verdween voorgoed.

Rond 1600 werd deze molen verplaatst naar Den Dungen waar hij kwam te staan aan de Aa bij de Poeldonk tussen Den Dungen en Berlicum.

Op basis van de beschikbare gegevens is het nog niet mogelijk vast te stellen van welk type deze molen was. Het meest waarschijnlijk is een wipmolen.

De locatie is geschat aan de hand van de kaart van Jacob van Deventer (waarvoor de verkenning blijkens kenmerken verricht werd omstreeks 1545). De coördinaten van de standplaats kunnen enigszins afwijken. De plaats van de ziekenbeemd is bekend zodat een afwijking van de coördinaten niet groot zal zijn.

Gegevens gevonden in Stadsarchief (Erfgoed ’s-Hertogenbosch)
Informatie van Nico Jurgens, 23-1-2020