Molen (standerdmolen), Alkmaar

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

< 1560

verdwenen

1573

vernietigd

opvolger

Alkmaar (De Wolf / Keetmolen)

geschiedenis

Ca. 1560 tekende Van Deventer ten zuidoosten van Alkmaar aan het eind van een watergang een windmolen. De voormalige positie van de molen is nu ongeveer het kruispunt van Hooftstraat en Catsstraat.

Op de kaart van Cornelis Drebbel uit 1597 komt de molen niet meer voor.
-----

Waarschijnlijk is dit een poldermolen die in 1569 is omgebouwd naar runmolen en in 1573 door de stedelingen vernietigd is bij het beleg door de Spanjaarden.

Op 14 juni 1569 werd voor de erfpachtsom van 2 carolus guldens een windbrief (het recht om een molen te mogen bouwen en exploiteren) voor een rinmolen te Alkmaar, buiten de stad, verstrekt aan Cornelis Allerts, poorter van Alkmaar.
Bron en algemene informatie: www.gahetna.nl, index Grafelijkheidsrekenkamer: windrechten (molens).

Hoe men met een standerdmolen water zou hebben kunnen verzetten, is ons niet duidelijk.
Red.
-----

W.A. Fasel refereert in zijn 'Alkmaar en zijne geschiedenissen 550-1600' (Alkmaar, 2012) veelvuldig aan de gebeurtenissen die zich afspeelden bij de molen en de bijbehorende rinthuizen:

1573, augustus 21
Werd de stad opnieuw belegerd door de Spanjaarden, die rondom de stad versterkingen opwierpen en twee runhuizen buiten de Boompoort innamen. De Alkmaarders waagden tot driemaal toe een uitval maar moesten wijken

1573, augustus 22
Deden de stedelingen een uitval en staken de twee runmolens en een huis in de brand, waarbij Claes Kousenmaker werd gedood.. De andere molen was de runmolen van Aelbert Evertsz. (Tenbruggencatenummer 17653), die op een vierkant eilandje in het water stond.

1573, augustus 23
Om het Zeglis weer in handen te krijgen werd per schip een uitval gedaan om het runhuis te verbranden, terwijl anderen zich bij de zoutketen lieten overzetten om de vijand te land te bevechten. Enkele burgers en voetknechten werden gedood of gewond.

1573, augustus 29
De Spanjaarden stelden bij de runmolen een stuk geschut op, dat 45 ponds kogels de stad inschoot.

1573, augustus 30
Schoten de Alkmaarders een groot stuk van de runmolen in puin, waardoor het spaanse kanon onklaar raakte en de vijand zulke grote kogels niet meer de stad in kreeg. Sommigen hebben het kanon in het water zien vallen.

1573, september 12
Zij (de Spanjaarden, Red.) schoten de gehele dag van bij de meelmolen en van bij het huis van de runmolen, zoals nog niet eerder gebeurd was en waren de lichtste kogels 25 pond zwaar.

1573, september 29
Er bleven nog 2 stukken geschut bij de runmolen en 4 bij de Rootoren staan.

1573, oktober 4
... en na de middag brachten zij het zware kanon dat bij het runhuis tegenover de zoutketen had gestaan, per schip naar de Nieuwpoort

1573, oktober 5
De Stedelingen, ziende dat de vijand wegtrok, maakten zich gereed om een uitval te doen naar het runhuis, maar de Spanjaarden voerden haastig versterkingen aan.

1573, oktober 8
Een blijde dag in alle Neêrlandsche harten! Na het runhuis en de watermolen van de Achtermeer in brand te hebben gestoken, vertrokken de Spanjaarden uit Oudorp, daarbij bestookt door de geuzen.
-----

Pieter Cluyt beeldt de molen af op zijn schilderij uit 1580 van het Beleg. Het hoge bovenhuis (ook op andere afbeeldingen) duidt op een standerdmolen, en dus op een industriemolen, en niet op een wipmolen (en dus geen poldermolen).
Op een bekende overzichtsschets van het Beleg van Alkmaar komt de molen ook voor, maar daar zijn veel versies van (tot ver in de 18e eeuw "nieuw" vervaardigd) en het is niet duidelijk wie nu wie natekent. Niet uit te sluiten is dat uiteindelijk het schilderij van Cluyt de basis vormt voor de prent, of andersom. Voor de wederzijdse invloed zie met name de overeenkomst tussen de tenten linksonder op de prent en het schilderij. Onderstaand een detail van één van de oudste versies van de prent, uit ca. 1630-1640, vooral omdat het de gebeurtenissen ter plaatse (zie boven) goed illustreert.

-----

1589, augustus 5. Cornelis Allertsz. Rinmoeller (= runmolenaar) verklaart verkocht te hebben aan burgemeesters van Alcmaer, 5 roeden erff of land van zijn land of oude molenwerf, gelegen aan de stedegracht bij de Dronckenoorderboom, hem afgenomen ten behoeve van de trekweg.
Bron: Inventaris stadsarchief Alkmaar 1254-1815, deel 2. Regestenlijst 1254-1810, Inv. nr. 1556..

Dit zou deze locatie aan de stadsgracht bij de Boompoort kunnen zijn waar deze molen stond tot 1573 (toen de Boompoort nog niet bestond). Op de kaart van Drebbel uit 1597 (beeldbank RAA PR1005691) lijkt hier ten zuidwesten van de stad buitenlangs de gracht een duidelijke weg te lopen, die gebruikt kan zijn als trekweg.

-----

Waarschijnlijk bouwde Cornelis Allerts een nieuwe runmolen op de stadswallen, De Wolf of Keetmolen, dbnr. 6965.