Molen De Jonge Beer (1e), Zaandam-Oost

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1812

verdwenen

1859

gesloopt

afkomstig van

Zaandam-West (De Jonge Beer)

voorganger

Zaandam-Oost (De Morgenster (2e))

opvolger

Zaandam-Oost (De Jonge Beer (2e))

geschiedenis

De balkenzager De Jonge Beer was afkomstig uit Zaandam-West. Aldaar stond de molen aan de Hogendijk op een buitendijks stuk land. De molen was eigendom van Allert de Lange. In 1812 was De Lange overleden en op 28 maart van dat jaar werd het volgende geveild, “Een houtzaagmolen zijnde een sommerzager genaamd de Jonge Beer met erf, schuren, gereedschappen en aanhorigheden, gelegen te Zaandam, Westzijden aan de Hoge Zeedijk, buitendijks, bekend met No. 1224 (bij het Zwarte dijkje).” Koper van de molen werd de Zaandammer houthandelaar Engel van de Stadt, die er Fl.1266,- voor betaalde.
Er is geen duidelijk bewijs, maar het is vrijwel 100% zeker dat Van de Stadt De Jonge Beer liet afbreken en verplaatsten naar een betere standplaats in het Oostzijderveld van Zaandam. Na verplaatsing behield de molen zijn naam.

Engel van de Stadt werd geboren op 14 augustus 1746 in Zaandam. Hij zou uitgroeien tot een van de grootste en belangrijkste houthandelaren binnen de Zaanstreek. Zijn werkgebied was gelegen in het Oostzijderveld van Zaandam.
De familie Van de Stadt was in die jaren actief in diverse industrieën. Naast een houthandel, die werd gedreven door een oom en de vader van Engel van de Stadt, was deze familie actief in scheepvaart, met name in de sleepvaart.
Na het overlijden van oom Jan van de Stadt, zette vader Huybert van de Stadt de houthandel voort in compagnieschap met zijn zoon Engel. In 1771 werd Engel van de Stadt aangesteld als directeur van de zaagmolen De Bakker op het eiland in de Voorzaan. Deze molen was voor een kwart in bezit van de familie Van de Stadt. In 1787 raakte De Bakker in brand en werd hij volledig verwoest. Er volgde herbouw, de nieuwe molen kwam volledig in bezit van Engel van de Stadt.
Daarna breidden de zaken zich snel uit. Op 9 januari 1794 werd het molenbezit vergroot door de aankoop van de Westzaandammer paltrok De Witte Ster, ook wel De Haas geheten. Drie jaar later verwierf Engel van de Stadt de Oostzaandammer paltrok De Huisman. In 1806 werd de paltrok De Snoek aan het molenbezit toegevoegd en met de aankoop van De Jonge Beer in 1812 werd de vijfde molen aan zijn bezit toegevoegd. Als laatste en kroon op zijn werk, liet Engel van de Stadt in 1816 een nieuwe paltrok bouwen ten zuiden van het Sluispad, die de naam De Engel kreeg.
In 1814 traden de beide zoons van Engel van de Stadt, Cornelis en Huybert van de Stadt toe tot de onderneming. Vanaf toen werd er gewerkt onder de firmanaam Engel van de Stadt & Zoonen.
In 1819 stierf Engel van de Stadt op 72-jarige leeftijd. Zijn bezit werd verdeeld onder zijn beide zonen, zij hielden vanaf toen de firma gaande.
De zaken gingen de beide heren voor de wind. In 1825 vond er een grote uitbreiding plaats met de overname van drie molens van de Zaandammer houthandelaar Dirk Dekker. Dit waren de beide paltrokken De Stuurman of Het Vergulde Hert en De Boendermaker en de bovenkruier Het Bruine Schaap.
In 1828 besloten de beide broers om hun vennootschap te beëindigen en ieder voor zichzelf beginnen. Op 1 januari 1828 werden de gezamenlijke bezittingen bij notaris Dozy in Zaandam verdeeld.
Huybert van de Stadt kreeg de volgende bezittingen toebedeeld, de twee bovenkruiers De Bakker en De Jonge Beer, de paltrok De Engel en de pelmolen De Bootsman.
Cornelis van de Stadt kreeg de Westzaandammer paltrok De Witte Ster, de bovenkruier Het Bruine Schaap en de paltrokken De Huisman, Het Vergulde Hert en De Boendermaker. Verder bleef Cornelis van de Stadt actief onder de oude firmanaam.
Huybert van de Stadt stierf op 22 oktober 1844. De boedelscheiding vond plaats op 9 april 1845 bij notaris Dozy in Zaandam. De oudste zoon van Huybert van de Stadt, Jan van de Stadt, kreeg de drie houtzaagmolens, waaronder De Jonge Beer in zijn bezit. Zoon Engel van de Stadt kreeg de pelmolen De Bootsman toebedeeld.
Jan van de Stadt ging met zijn drie zaagmolens werken onder de firmanaam E. van de Stadt & Zoonen. Het kostte de 28-jarige Van de Stadt veel moeite om het bedrijf van zijn vader weer winstgevend te maken.
Begin 1859 liet Jan van de Stadt De Jonge Beer slopen. Vermoedelijk voldeed de oude molen niet meer en vertoonde hij gebreken. Op de plaats van de gesloopte molen werd een geheel nieuwe molen gebouwd die volledig aan de eis des tijd voldeed.
De nieuw gebouwde molen zou niet lang bestaan. Op 30 december 1859 raakte de molen in brand en werd hij volledig verwoest.

Bronnen:
- “Duizend Zaanse molens” P. Boorsma 1968 blz. 119
- “Zaanse windmolens” P. Boorsma 1939 blz.15-16
- “Engel van de Stadt, zijn voor en nageslacht” Dr. S. Hart 1951 blz. 47-48/ 93-153
F. Rol, Zaandijk.