Molen Arkens, Franeker / Frjentsjer

Franeker / Frjentsjer, Fryslân
b

korte karakteristiek

naam
Arkens
modeltype
Spinnenkop, grondzeiler
functie
poldermolen
bouwjaar
herbouwd
1973
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Waterververser voor plantsoenen

adres
Leeuwarderweg ongenummerd
Franeker
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
Ten Bruggencate-nr.
10240
oude dbnr.
B69
Meest recente aanpassing
| Overig
media-bestand
Molen 10240 Arkens (Franeker / Frjentsjer)
Dick Bunskoeke (28-4-2021)
De gerestaureerde molen: vlinderwieken met zelfzwichting.

locatie

plaats
Franeker / Frjentsjer
gemeente
Waadhoeke, Fryslân
kadastrale aanduiding
Gemeente Franeker, sectie B, nr. 4428
geo positie
X: 166380, Y: 577930
N: 53.18792, O: 5.55746
biotoopwaarde
1 (slecht)
landschappelijke waarde
Gering; de molen is na de overplaatsing 'ingehaald' door bebouwing en begroeiing.

contact en bezoek

bezoek/postadres
Leeuwarderweg ongenummerd
Franeker
molenaar
Rudi Kramer
telefoon
06-23697037
website
open voor publiek
ja
open op zaterdag
nee
open op zondag
nee
op afspraak
ja
openingstijden

Als de vlag op de molen staat en op afspraak.

toegangsprijzen
winkelinformatie
meelverkoop
nee
museuminformatie
gericht op scholen
ja
informatie voor scholen

Graag na telefonische afspraak.

bijzonderheden
fietsroute
fietsroute in de buurt van Arkens via fietsnetwerk.nl

constructie

modeltype
Spinnenkop, grondzeiler
krachtbron
wind
functie
romp
Achtkante ondertoren
kap
Bovenhuis gedekt met verticale delen; kap gedekt met horizontale potdekseling
inrichting

Houten vijzel Ø 0,86 m., met drie gangen.

plaats bediening
grondzeiler
plaats kruiwerk
middenkruier
kruiwerk
Zetelkruiwerk op onderzetel; kruihaspel.
vlucht
11,24 m.
vang
Hoepelvang (metaal), uitgevoerd als trekvang.
overbrenging

Bovenwiel 34 kammen
Bovenbonkelaar 18 kammen, steek 8,5 cm.
Onderwiel 28 kammen
Vijzelwiel 27 kammen, steek 9,3 cm.
Overbrengingsverhouding 1 : 1,96

hoogte
wiekvorm
Binnenroede dwarsgetuigd als vlinderwiek, met zelfzwichting aan beide zijden; buitenroede zelfzwichting met Oud-Hollandse voorzomen.
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
Beijk ✉︎ 22 buiten 2020 2020 buiten aanw. 11,25
Brunia ✉︎ 63 binnen 1973 1973? binnen ? 11,25
Brunia ✉︎ 64 buiten 1973 1973 buiten 2020 11,25
Vaags ✉︎ 134 binnen 2006 binnen aanw. 11,25
wiekverbeteringen

Deze molen was vanouds op de binnenroede met de merkwaardige 'vlinderwieken' uitgerust; deze bovendien voorzien van zelfzwichting. De buitenroede had 'gewone' zelfzwichting met Oud-Hollandse voorzomen.
Later, toen de molen buiten bedrijf was, zijn op beide roeden vlinderwieken aangebracht, zónder zelfzwichting.
Bij de herbouw als gevolg van de verplaatsing is die laatste versie opnieuw aangebracht (dus had deze molen daarbij acht zeilen nodig!).
In 2020 is de oude situatie met zelfzwichting op beide roeden hersteld, de binnenroede bovendien als vlinderwiek.

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
Westra ✉︎ g.n. ? aanw.

eigendom

eigenaar
Stichting tot behoud van monumenten in de Gemeente Franekeradeel
eigendomsvorm
Stichting
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
onb.
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Waterververser voor plantsoenen

omwentelingen
geschiedenis

De spinnekopmolen genaamd 'Arkens' werd op deze plaats gebouwd in 1973 en kreeg toen de functie van ververser voor enige plantsoenvijvers; daarvoor stond de molen elders in de gemeente Franekeradeel in een voor Friese begrippen vanouds tamelijk diep bemalingsgebied.

Op zijn oude plaats was de molen allang buiten bedrijf en verkeerde rond 1954 in zeer slechte staat. Na aankoop door de gemeente Franeker volgde indertijd (ca. 1957) nog een restauratie waarbij de molen op beide roeden vlinderwieken kreeg. Gedraaid werd er nooit dus raakte de molen opnieuw in verval.

Vanwege uitbreiding van de dorpsbebouwing kon de molen niet gehandhaafd blijven. De verplaatsing die in 1972/73 plaatsvond betekende min of meer nieuwbouw.

De molen was op zijn oude plaats, nog in bedrijf, op de binnenroede lange tijd met de merkwaardige 'vlinderwieken' uitgerust; deze waren bovendien voorzien van zelfzwichting. Dit dwarsgetuigde systeem is indertijd bedacht door molenmaker Westra uit Franeker. De buitenroede had 'gewone' zelfzwichting met Oud-Hollandse voorzomen.
Na de restauratie van ca. 1957 waren er dus op beide roeden vlinderwieken en dan zonder zelfzwichting. Het was toentertijd puur om decoratieve redenen zo gedaan.
Na de overplaatsing heeft men, nu met ijzeren roeden, opnieuw op alle enden vlinderwieken aangebracht, evenwel nu met zeilen. Als gevolg waren daarvan acht stuks nodig!

Veel zeil was om een andere reden ook nodig, want spoedig na de verplaatsing en oplevering in 1973 werd nieuwbouw in de directe omgeving gerealiseerd; deze nam de molen direct weer de wind uit de (plastic) zeilen. De overplaatsing bleek op die manier nogal zinloos. Draaien deed men ook maar sporadisch.

Met de benoeming van een nieuwe molenaar en het kappen van enige bomen in de omgeving kwam een einde aan het nogal passieve bestaan van deze bijzondere spinnekop en daar bleef het niet bij: in 2020 heeft men de molen in het kader van een grote herstelbeurt ontdaan van het wiekenkruis; ook een deel van het bovenhuis was tijdelijk verwijderd.
Na herplaatsing van het bovenhuis is de vroegere situatie rond het wiekenkruis in ere hersteld, onder meer met het steken van een nieuwe buitenroede.

Tegenwoordig heeft deze molen een soortgelijk wiekenkruis als toen deze nog in bedrijf was, dus op de binnenroede vlinderwieken met zelfzwichting en op de buitenroede Oud-Hollandse voorzomen met zelfzwichting. Dit alles bediend met een zwichtstang die door de (holle) geconstrueerde ijzeren bovenas is aangebracht.

 

aanvullingen

toelichting naam

De naam "Arkens" geldt een buurtschap in Franeker, evenwel staat deze molen daar niet en heeft daar ook in het verleden niet gestaan(!). "Arkens" lijkt voor alles dus foutief. Een andere naam kiezen?

wetenswaardigheden

Eén van de weinige spinnekoppen met een achtkante ondertoren.

unieke eigenschap

De enige met vlinderwieken uitgeruste molen van Nederland.

literatuur

Jan Hofstra, 'De bijzondere spinnekop van Franeker', in: De Nieuwe Molenwereld 8 (2021) pp. 24 - 31.

foto's

foto's