Foto onbekend, coll. DVM
Deze spinnenkop-watermolen die thans in Franeker staat, bestond al in 1827 en behoorde bij de zuidelijker staande, in 1842 gesloopte, boerderij van Sijbren Jans Teernstra. Hij bemaalde landerijen ter grootte van 40 ha, en werd waarschijnlijk rond 1800 gebouwd vanwege steeds vaker voorkomende hoge boezemwaterstanden.
Eigenaar en molenmaker Jarich Westra monteerde in de spinnekop een uit stalen U-balken geconstrueerde bovenas, met kop en peneinde van gietijzer. Maar wel nog houten roeden. Knechten zorgden voor de juiste werking van de molen.
Tijdens de oorlogsinventarisatie van 1943 was de molen in goede staat, en in onderhoud bij J. Boschma te Franeker. Boschma werkte voorheen voor Westra en nam later zijn werkplaats aan de trekvaart te Zevenhuizen over, toen Westra naar een nieuwe werkplaats aan het Vliet verhuisde. Zijn zwager Draaisma had daar een scheepswerf en maakte ook wel stalen roeden en kruilieren voor Westra.
Na 1945 werd de polder gecombineerd met de Schalsumerpolder en kwam de molen buiten bedrijf. In 1954 was de molen in zeer slechte staat geraakt. De gemeente Franeker nam de molen over, en liet hem restaureren, waarbij op beide roeden vlinderwieken zonder zelfzwichting kwamen.
De molen draaide echter nooit weer, en in 1971 was hij alweer zwaar in verval. Omdat de molen in 1972 moest verdwijnen vanwege het uitbreidingsplan Franeker-Oost, werd hij 0,3 km naar het zuid-zuidwesten verplaatst en daar weer gerestaureerd voor doorspoeling van een waterpartij.
Bron: "De bijzondere spinnekop van Franeker", art. door Jan Hofstra in De Nieuwe Molenwereld no. 8, dec. 2021.
-----
De foto toont de molen op de oude plaats, toen hij nog met zelfzwichtroeden het landschap sierde. Oorspronkelijk heeft de molen slechts met op een roede de zgn. vlinderwiek gemalen, een model dat we zelden tegenkwamen in Nederland. Ook de korenmolen en houtzaagmolen de "Rat" te IJlst hebben enige tijd dit wieksysteem gehad.
Johan Kroon, 2 jan. 2005.
-----
De molen bemaalde een polder waarvoor 100 gulden maalloon werd verdiend. Als gevolg van betalingachterstand werd de molen voor 10 gulden verkocht aan de molenmaker Jarich Westra. Dat was makkelijk want er ging nogal eens wat stuk.
"Toen de molen later bij een storm beide roeden weer verspeelde, heeft hij met een paar juffers als roeden gemalen. Dat was een goedkope oplossing.
Toen brak ook de tijd van experimenteren aan. Ter weerszijden van de roedebalk werd een even breed hekwerk getimmerd in zandlopervorm. Toen de zelfzwichting in Friesland zijn opmars was begonnen, bleef deze molen niet achter en het gevlucht werd dus van kleppen voorzien aan béide kanten. Bovendien werd op het vijzelwiel een pal met toebehoren aangebracht om het terugdraaien tegen te gaan. Pas later kwam de molen buiten bedrijf en enkele jaren geleden werd besloten de spinnekop over te plaatsen naar een waterpartij bij de rijksweg Franeker-Leeuwarden, waarbij de zelfzwichting niet gehandhaafd bleef."
Bron: "Met een oud-molenmaker op karwei, herinneringen van wijlen Hendrik Westra Kzn.", art. door Gerben D. Wijnja in De Utskoat nr. 40, dec. 1985.
Foto onbekend, coll. DVM
In het molenboek van 1971 staat bij Arkens (Franeker): ligging "War" en zoals de redactie al opmerkt is dit een buurtschap aan de NW-zijde van Franeker. De grote kadasterkaart waarop de molen is te vinden is genaamd War en zo is dit woord in het molenboek terecht gekomen. De molen heeft dus inderdaad verder niets met dit buurtschap te maken.
De molen hoorde ook niet bij het buurtschap Arkens. Zowel de molen als de boerderij waarbij hij hoorde stonden ten zuiden daarvan. Als bouwjaar werd ca. 1835 genoemd, maar op de kadasterkaart van 1827 is al een achtkante molen te zien. Bouwjaar dus voor 1827.
Jan Hofstra, 5 juli 2019.
