Molen van Hoogeloon / De Haas, Hoogeloon

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1801 - 1802

1305 1800 verwoest, herbouwd

verdwenen

1858

opvolger

Hoogeloon (Letronie)

geschiedenis

Op 4 februari 1305 gaf hertog Jan II van Brabant vergunning voor het gebruik van grond en wind aan Willem van Herlaar. Dit voor hetbouwen van unum molendinum venti, een ban-windmolen, voor de inwoners van Hoogcasteren, Loon, Vessem en Beers. De molen kreeg een zorgvuldig gekozen plek in het heidelandschap, de windvang was maximaal op een zuidwest-noordoost georiënteerde zandrug.

De molen kwam later onder beheer van de abdij van Tongerlo en in 1590 van het bisdom ’s-Hertogenbosch. In 1648 definitief, maar wellicht iets eerder, werd hij geconfisqueerd en als eigendom van de staat een zogeheten domeinmolen. Op 13 december 1754 werd de molen in erfpacht gegeven aan Pieter Heijmans. De erfgenamen verkochten hem in 1777 aan Wouter van Hoven, die overigens tevens eigenaar was van de in 1857 afgebrande (winter)korenwatermolen in Hapert.
Wouter of Walterus en zijn vrouw Catharina Goossens gaven de molen in onderpand bij een lening in 1792.

Bij de beruchte zuidwesterstorm van zondagmiddag 9 november 1800 de molen werd “van boven het muurwerk afgeslagen en geheel neerbuytelt en zulx zoo veel de kast roeijen als andersints”. De storm raasde van 2 tot 6 uur onophoudend in alle hevigheid.
De weduwe was “totaal geruineert”, de schade werdt door meestermolenmaker Leendert Rooyakkers uit Bladel begroot op 4320 gulden. De weduwe, eigenaresse, liet de molen herbouwen. Gezien de weergave van de molen als rondje op de kadasterkaart 1811-1832, is het onzeker of de molen als standerdmolen werd herbouwd of als bovenkruier.

In de jaren 1806-1810 staat als molenaar geregistreerd Josep van Hove, Francis van Hove als molenaarsknecht annex timmermansbaas en in de eerste jaren Gerardus Joosten en later Godefridus van Beers als molenaarsknecht. Na het overlijden van de weduwe Catherina van Hove-Goossens verkocht Simon van Hove, molenaar wonend te Amsterdam, aan Joseph en Francis van Hove zijn part in ondermeer een rogge- en boekweitwindmolen in Hoogeloon en een roggewatermolen in Hapert. Joseph bemaalde de windmolen en werd in 1817 eigenaar.

De molen, uitgerust met een rogge- en een boekweitmolen, werd in 1844 aangekocht door neef Peter Swalen (1797-1873). Vanwege meerjarig achterstallige erfpacht volgde inbeslagname en veiling “bij geregtelijke uitwinning” op 7 mei 1855. De pachter was toen Arnoldus Putters uit Hoogeloon. De inzet geschiedde op slechts 250 gulden. Daar bleef het bij, ook na opbod en afslag, bepaald niet voldoende om de kosten van meer dan ƒ 1700 te dekken. Gezien de opbrengst is aannemelijk dat de molen toen al enige tijd niet al te veel meer gewerkt had. Voor 1855 vermeldt het verslag van de gemeente dat de windgraanmolen en watermolen zeer weinig te doen hadden door schuld van de molenaar.

Voor het jaar 1857 vermeldt het verslag van de gemeente echter weer dat de molen goed had gemalen. De bouw van concurrerende molens in de omtrek, en het herbebossen van de heide ter plaatse met windverlies ten gevolge, zal Peter Swalmen behoorlijk parten hebben gespeeld. In de loop van 1858 werd de molen, “welke van hout was samengesteld”, afgebroken.
In 1858 werd een nieuwe stenen korenmolen opgericht aan het Moleneind, aan de zuidkant van het dorp.
In 1967 werd bij de oude middeleeuwse molenplaats een landschapsplas aangelegd.

Bron: 'De Haas' -- molendinum venti Hoogcasteren, Loon, Vessem en Beers, art. door Bart Beex in De Heijmraeder, jaargang 13, nr. 1, 2007, blz. 1-12. Heemkundevereniging De Hooge Dorpen.