Molen De Herder, Zaandijk

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1750

verdwenen

1841

afgebroken

verplaatst naar

Nijkerk (Oostermolen (2e))

voorganger

Zaandijk (De Herder, voorganger dbnr. 4826)

geschiedenis

De witpapiermolen De Herder werd gebouwd in 1689. Hij was de eerste uit de ‘herdersfamilie’, later volgden nog De Herderin en Het Herderskind, ook witpapiermolens. De windbrief voor de molen werd op 3 november 1689 uitgereikt aan Jan Jacobsz en Gerrit Jacobsz. Zij moesten jaarlijks 4 carolus gulden aan windgeld afdragen. Op 12 december van dat jaar kwamen de gaande houders van de Herder bij notaris Oosterhooren om de oprichtingsakte van hun bedrijf (de rederij) te ondertekenen. Een gedeelte van deze acte luidde: ”Alsoo bij de ondergenoemde persoonen voorgenomen en vastgestelt is tot Zaandijck neffens en bewesten de watermolen (het Leven) in den gebieden van Westzanen op te regten en te bouwen een molen met desselffs huijsingh schuiren watersuyveringh en verder appendentien van dien om wit papier mede te maecken en vermits dat werck van vrij belangh en nasleep sullen wesen, nodig en dienstigh wert gedagt om die societeijt en gemeenschap soo veel mogelijck is in goeden loffelijcken stant te beginnen en oock zoo te continueeren ook om voor te komen alle verschillen en misverstanden de welke tusschen de reeders ende eijgenaars vandien mogte komen te onstaan, dat eenige conditien werden vast en in geschrifte gestelt, waar naar een ider dienaangaande sigh hebben te reguleeren”.

Als directeur of gaandehouder werd de Wormerveerder Jan Jacobsz Donker aangesteld, hij bezat samen met zijn broer iets meer dan een kwart in het bedrijf. Het ging de rederij schijnbaar voor de wind, want in 1694 werd een tweede molen opgericht, die de naam Het Herderskind kreeg. In 1696 werd de rederij gesplitst in twee aparte firma’s. Jan Jacobsz Donker ging verder met Het Herderskind, De Herder kwam vanaf toen op naam van Mighiel Jacobsz Volger te staan. In de daarop volgende jaren werden er geregeld nieuwe directeuren benoemd, ook de aandelen van de molen werden zeer versnipperd door vererving en de handel met deze parten.

In 1734 werd Jan de Groot de nieuwe directeur van de firma, hij kreeg hiervoor jaarlijks een vergoeding van ƒ 600 en twee ankers wijn.

Op 17 oktober 1744 verwierf de firma Dirk Blauw en Comp. uit Wormerveer een 43½/64 part in De Herder, vanaf toen was de molen dus grotendeels in handen van deze grote Wormerveerder onderneming. De firma Dirk Blauw en Compagnon startte in 1724, toen Dirk Blauw directeur werd van de papiermolen De Oude Blauw. De zaken gingen blijkbaar goed, want in 1727 bouwde hij een compleet nieuwe molen die de naam De Rijzende Zon droeg. In 1744 verwierf hij dan een belangrijk aandeel in de Herder.

Op 10 maart 1750 werd de Herder tijdens een zware onweersbui door blikseminslag getroffen, waarna de molen grotendeels afbrandde. De molen werd herbouwd en al in augustus 1750 draaide de tweede Herder.

Na de herbouw van De Herder kwam de zoon van Dirk Blauw, Cornelis Dirksz Blauw, ook in de leiding van de firma. In 1762 kwam ook Blauw’s schoonzoon, Pieter Briel, als compagnon binnen de firma. In 1768 werden de zaken weer uitgebreid toen Dirk Blauw voor ƒ 15700 de nabij staande witpapiermolen De Herderin kocht. In 1781 liet Blauw nog een nieuwe papiermolen in Wormerveer bouwen, deze kreeg de naam De IJver. Hij zag de molen echter niet lang werken, want op 19 juni 1782 overleed Dirk Blauw op 81-jarige leeftijd. Zijn grote bezit werd verdeeld onder zijn dochter en kleindochters. Zij zetten het bedrijf voort onder de firmanaam Dirk & Cornelis Blauw, later werd er ook wel over de firma Blauw en Briel gesproken.

In het begin van de negentiende eeuw kwam de grote terugslag voor de Zaanse papierindustrie. In de 1820-er jaren maakte de firma Blauw en Briel zeer grote verliezen. Op 28 februari 1822 werd de firma Blauw opgesplitst in twee aparte firma’s. De firma Erven Dirk Blauw ging verder met de drie Wormerveerder papiermolens. De firma Blauw en Briel kreeg De Herder en De Herderin onder haar beheer. De firma Blauw en Briel kwam de zware tijd, in tegenstelling tot de firma Erven Dirk Blauw, niet meer te boven. In 1830 moest men De Herderin verkopen, de molen werd kort daarna gesloopt.

Het einde voor de firma kwam in 1838, toen zij werd geliquideerd. De Herder werd verkocht aan de firma C. & J. Honig Breet uit Zaandijk. Zij hielden de molen slechts enkele jaren in bedrijf. Op 21 september 1841 werd de molen voor ƒ 7187,90 "voor afbraak tot de pilaren" verkocht aan Cornelis Avis Dingemansz. De molen moest voor 1 december worden verwijderd. Het is vrijwel zeker dat het achtkant van de molen na de afbraak weer werd opgericht in Nijkerk, om daar dienst te gaan doen als meelmolen.

De Herder kwam in zijn lange bestaan meerdere malen in aanraking met vuur. Behalve dat de molen in 1750 totaal verbrandde, raakte hij op 12 maart 1782 zijn petmolen door brand kwijt en op 17 mei van dat jaar sloeg de bliksem in, maar bleef de schade beperkt. In oktober 1829 was er een begin van brand in de voddenschuur van de molen.

Bronnen:
- “De Papiermolens in Noord Holland” H. Voorn 1960 blz. 382-388/ 409-419
- “Dat goede oude Zaandijk” G. Oosterbaan 1971 blz. 99/ 112-113
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz.1167
- “de Zaende” 5e jaargang 1950 blz. 167-182
- "1100 Zaanse Molens", Ron Couwenhoven 2015, blz. 207.
F. Rol

 

16-09-1841: Algemeen Handelsblad

A.C. HONIGH en S. HEINIS & Co., Makelaars, als last hebbenden van derzelver Principalen, zullen den overstaan van den Notaris D. DONKER , tesiderende te Zaandijk , presenteren te verkoopen.

Om te Amoveren en weg te halen: Een extra Hechten, Sterken en Weldoortimmerden WIT- PAPIERMOLEN, genaamd de Herder, staande te Zaandijk, aan en bezuiden de Noorder-Watermolensloot; met deszelfs Werkhuizen , Droogschuren en verdere Getimmerten en Aanhoorigheden , tot aan de Pilaren ; benevens de Gereedschappen tot dien Molen behoorende , bestaande iv : Maalbakken, Kuipen , Persen, Metalen Rollen, Ketels, Papiervormen , Vilten , eene partij Vijgentouw en hetgeen meerder ten verkoop zal worden aangeboden ; alsmede eenige losse Goederen, bestaande in : Bruikbaar en Oud IJzer , Koperwerk en Houtwerk. En eindelijk : Eene partij gescheurde Lompen. Alles breeder omschreven in de gedrukte Notitien, welke in tijds bij de bovengenoemde Makelaars le verkrijgen zullen ziju ; zijnde alles vier dagen vóór en op den Verkoopdag voor ieder te bezigtigen. De verkooping zal worden gehouden op Dingsdag 21 Sept, 1841 , des voormiddags ten 9 en des namiddags ten 3 ure , in de Herberg de Zwaan, te Zaandijk.