Molen De Bakker (2e), Zaandam-Oost

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1787

herbouwd

verdwenen

1878

verplaatst

verplaatst naar

Leeuwarden/ Ljouwert (De Eendracht)

voorganger

Zaandam-Oost (De Bakker (1e))

geschiedenis

Op 28 april 1787 raakte de oude zaagmolen De Bakker in brand en werd de molen volledig in de as gelegd. Engel van de Stadt liet de molen echter direct herbouwen. De nieuwe Bakker was in zijn geheel het bezit van Engel van de Stadt.

Daarna breidden de zaken zich snel uit. Op 9 januari 1794 werd het molenbezit vergroot door de aankoop van de Westzaandammer paltrok De Witte Ster, ook wel De Haas geheten.
Met de aankoop van de Oostzaandammer paltrok De Huisman verwierf Van de Stadt in 1797 zijn derde molen. In 1806 werd de paltrok De Snoek aan het molenbezit toegevoegd en in 1812 werd de Westzaandammer bovenkruier De Jonge Beer gekocht. Deze molen werd daar afgebroken en verplaatst naar Zaandam-Oost. Als laatste en kroon op zijn werk, liet Engel van de Stadt in 1816 een nieuwe paltrok bouwen ten zuiden van het Sluispad, die de naam De Engel kreeg.
In 1814 traden de beide zoons van Engel van de Stadt, Cornelis en Huybert van de Stadt toe tot de onderneming. Vanaf toen werd er gewerkt onder de firmanaam Engel van de Stadt & Zoonen.
In 1819 stierf Engel van de Stadt op 72-jarige leeftijd. Zijn bezit werd verdeeld onder zijn beide zonen, zij hielden vanaf toen de firma gaande.
De zaken gingen de beide heren voor de wind. In 1825 vond er een grote uitbreiding plaats met de overname van drie molens van de Zaandammer houthandelaar Dirk Dekker. Dit waren de beide paltrokken De Stuurman of Het Vergulde Hert en De Boendermaker en de bovenkruier Het Bruine Schaap.
In 1828 besloten de beide broers om hun vennootschap te beëindigen en ging ieder voor zichzelf beginnen. Op 1 januari 1828 werden de gezamenlijke bezittingen bij notaris Dozy in Zaandam verdeeld.
Huybert van de Stadt kreeg de volgende bezittingen toebedeeld, de twee bovenkruiers De Bakker en De Jonge Beer, de paltrok De Engel en de pelmolen De Bootsman.
Cornelis van de Stadt kreeg de Westzaandammer paltrok De Witte Ster, de bovenkruier Het Bruine Schaap en de paltrokken De Huisman, Het Vergulde Hert en De Boendermaker. Verder bleef Cornelis van de Stadt actief onder de oude firmanaam.
Huybert van de Stadt werkte tot zijn dood met De Bakker, hij stierf op 22 oktober 1844. De boedelscheiding vond plaats op 9 april 1845 bij notaris Dozy in Zaandam. De oudste zoon van Huybert van de Stadt, Jan van de Stadt, kreeg de drie houtzaagmolens, waaronder De Bakker in zijn bezit. Zoon Engel van de Stadt kreeg de pelmolen De Bootsman toebedeeld.
Jan van de Stadt ging met zijn drie zaagmolens werken onder de firmanaam E. van de Stadt & Zoonen. Het kostte de 28-jarige Van de Stadt veel moeite om het bedrijf van zijn vader weer winstgevend te maken.
Als eerste liet hij de zaagmolen De Jonge Beer slopen en bouwde hij er een nieuwe molen voor in de plaats. Vermoedelijk voldeed de oude molen niet meer. In de daaropvolgende jaren lukte het Jan van de Stadt om weer een bloeiende zaak op te bouwen. Niet lang daarna traden zijn vier zoons toe tot de onderneming om zich zo te kunnen verdiepen in de handel.
In 1866 liet Jan van de Stadt een compleet nieuwe molen bouwen. De molen, genaamd De Tijd, werd speciaal gebouwd voor het zagen van eikenhout. Voorheen gebeurde dit op De Engel. Het is mij niet bekend of deze molen toen wagenschot zaagde of dat er enkel en alleen eiken stammen werden gezaagd.
Jan van de Stadt stierf op 28 april 1871, hij liet de firma E. van de Stadt & Zoonen na aan zijn vier zoons.
In 1878 werd besloten om De Engel te slopen en te vervangen door een kleine stoomzagerij, deze plannen werden in 1879 gerealiseerd.
De plannen voor de bouw van de stoomzagerij waren funest voor De Bakker. De grote bovenkruier die al meer dan honderd jaar zijn hout had gezaagd voor de familie Van de Stadt werd in 1878 gesloopt. Het achtkant van De Bakker verhuisde naar het Friese Deinum. Daar werd de molen herbouwd als houtzaagmolen en kreeg hij de naam De Eendracht. De molen bleef daar tot 1919 in bedrijf en werd toen gesloopt.
De loodsen van De Bakker bleven achter op het Eiland en deden dienst als houtopslag, het is niet bekend wanneer zij zijn gesloopt.
Na de bouw van de stoomzagerij De Engel en de afbraak van De Bakker ging de firma Van de Stadt verder met haar modernisering.
In 1887 werd de kleine stoomzagerij Het Noordsche Bosch in Zaandam-West van de firma Poel gekocht. De firma Van de Stadt legde Fl.6867,- op tafel voor deze aankoop. Deze zagerij was gelegen aan en ten westen van de Vaart, ten zuiden van de Stationsstraat. Na aankoop werd de zagerij voortaan gewoon Het Bosch genoemd.
Het Bosch zou voortaan worden gebruikt voor het zagen van eikenhout, waarmee het lot van de bovenkruier De Tijd was bezegeld. Nog in hetzelfde jaar werd De Tijd voor afbraak verkocht. Hij zou een nieuw leven beginnen als cementmolen in De Rijp. De laatste windmolen van de firma Van de Stadt, De Jonge Beer, verbrandde op 17 juli 1893 door blikseminslag.
De oudste zoon van Jan van de Stadt, Huybert van de Stadt, overleefde zijn drie broers en bleef het langst directeur van de firma Van de Stadt. In 1906 deed hij de zaak over aan twee neven, Jan van de Stadt en Huibert van de Stadt.
Vanaf 1923 werd de zaak geheel en alleen door Jan van de Stadt gerund.
In 1911 vond een belangrijke uitbreiding plaats. Direct ten westen van het voormalige station van Zaandam werd een nieuwe stoomzagerij gebouwd, die De Engel ging heten. Nadat deze in gebruik was genomen, werden zowel Het Bosch als de oude Engel buiten bedrijf gesteld en verkocht.
In 1936 werd de bedrijfsvorm gewijzigd in de N.V. Engel van de Stadt & Zoonen. Jan van de Stadt droeg toen de directie over aan zijn zonen Jan, Nicolaas Johan en Gerard Anton van de Stadt.
Zo gaat het bedrijf door tot 1966. In dat jaar werd de N.V. Engel van de Stadt overgenomen door de Haagse firma Intradur Dwarsligger- en Houthandel N.V. De directie bleef echter in handen van de familie Van de Stadt.
Kort hierna ontvouwt de gemeente Zaandam de plannen die moeten leiden tot de bebouwing van het zgn. Houtveld. De overgebleven houthandels fuseren met elkaar en vertrekken naar elders in de Zaanstreek. De firma Van de Stadt vond een partner in de firma Endt, die de zagerij De Breeuwer bezat. Beide firma’s fuseren en vinden een nieuw onderkomen in de Achtersluispolder van Zaandam. De nieuwe firmanaam werd Van de Stadt en Endt v.o.f.
In 1979 werd dit gewijzigd in Houthandel van de Stadt B.V.
Houthandel van de Stadt is vandaag de dag een van de weinig overgebleven Zaanse houthandels met een verleden in de Zaanse houtzaagmolens. Het bedrijf is nog steeds gehuisvest in de Achtersluispolder. Zie website www.vandestadt.nl.

Bronnen:
- “Encyclopedie van de Zaansteek” 1991 blz. 674-676
- “Engel van de Stadt, zijn voor- en nageslacht” Dr. S. Hart 1951 blz. 93-149/ 186/ 193-203
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 119
- “250 Zaanse molens” R. Couwenhoven 2001 blz. 56
- www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven
- “de Zaende” 2e jaargang 1947 blz. 134-136
F. Rol, Zaandijk.