Molen De Pauw, Zaandam-West

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1656

verdwenen

circa 1819

1805 - 1819 gesloopt

geschiedenis

In Zaandam hebben twee zaagmolens gestaan die de naam De Pauw droegen. Door Pieter Boorsma zijn enkele gegevens van deze molens met elkaar verward. Zo rangschikt Boorsma De Pauw die op het eiland in de Voorzaan stond, onder de bovenkruiers, terwijl het een paltrok was. Verder verwisselt Boorsma de verschillende eigenaren van de molens. Ron Couwenhoven heeft gelukkig iets meer duidelijk over de beide Pauwen gebracht.

De Pauw die in Zaandam-West stond werd daar al gebouwd eind 1656, begin 1657. De molen behoorde tot het type bovenkruier en werd net als De Dikkert gebruikt voor het zagen van zware eiken stammen. De windbrief van de Pauw werd op 22 maart 1657 uitgereikt aan Pieter Pietersz en Claes Cornelisz.

Op 16 oktober 1683 werd de molen door Veghter Jansz tegen brand verzekerd bij een assurantiecontract.

In het begin van de zeventiende eeuw kwam De Pauw deels in bezit van Gerrit Claesz Kuijper. Op 1 januari 1707 liet hij de molen opnieuw tegen brand verzekeren. De Pauw werd gebruikt voor de loonzagerij en werd gedreven in een partenrederij. Later kwam de gehele molen in handen van Gerrit Kuijper. Op 5 juni 1723 stond de molen in zijn geheel op zijn naam, op die dag liet hij de molen weer tegen brand verzekeren. De verzekerde waarde van De Pauw bedroeg toen ƒ 3000, een behoorlijk hoog bedrag. Gerrit Kuijper stierf in 1733, waarna zijn weduwe de molen overnam en het bedrijf voortzette. Zij deed dit tot haar overlijden in 1752. De Pauw werd toen toebedeeld aan de schoonzoon van Kuijper, Jan Thijsz Noomen van De Kerfbijl (Tenbruggencatenummer 06670 e).

Jan Noomen werkte tot 1783 met de molen. In oktober van dat jaar verruilde hij het tijdelijke voor het eeuwige, waarna voor een korte periode zijn weduwe de honneurs over De Pauw waarnam. Op 13 juli 1786 werd de Pauw op naam van Tijs Jansz Noomen (1760-1844) gezet. De molen werd toen voor ƒ 3600 tegen brand verzekerd. De Pauw was schijnbaar een goede en kostbare zaagmolen, want de verzekerde waarde van de molen was altijd behoorlijk aan de hoge kant.

In 1791 verkocht Tijs Jansz Noomen De Pauw voor ƒ 3750 aan zijn broer Gerrit Jansz Noomen (1749-1809) uit Koog aan de Zaan. Gerrit Thijs kocht daarnaast de houtzaagmolen De Dikkert erbij (Tenbruggencatenummer 04910 v). Gerrit Noomen werkte tot 1804 met de molen. Op 10 januari 1805 liet hij De Pauw veilen en voor ƒ 1500 werd Frederik Cardinaal de nieuwe eigenaar van de Pauw. Wat er hierna met de molen gebeurde is niet duidelijk.

Vermoedelijk kwam de molen kort hierna door gebrek aan grondstoffen tot stilstand. Door de Franse bezetting en Napoleons continentale stelsel lag de handel met de overzeese gebieden stil. Dit betekende een enorme ‘knut’ voor o.a. de scheepvaart, de handel in specerijen en tabak en graansoorten uit het Oostzeegebied. Zeer veel molens stonden tijdens de Franse bezetting werkloos weg te kwijnen, een groot aantal werd gesloopt. Weer anderen werden afgebroken en verplaatst naar elders in Nederland. Mogelijk werd dit ook het lot van De Pauw. In ieder geval was de molen voor 1819 verdwenen.

Bronnen:
- ”Duizend Zaanse molens” P. Boorsma 1968 blz. 98
- “250 Zaanse molens” R. Couwenhoven 2001 blz. 57-58
- www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven
- “de Zaende” 2e jaargang 1947 blz. 318