Molen De Dikkert, Zaandam-West

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1627

verdwenen

1896

afgebroken en verplaatst

verplaatst naar

Amstelveen (De Dikkert)

geschiedenis

De windbrief werd op 3 juli 1626 uitgereikt aan Pieter Ghijsbertsz, houtkoper in Zaandam samen met Willem Arisz. De molen stond op land tussen Koog en Zaandam.

De eigenaardige vorm van de molen doet denken aan een poldermolen [maar er waren toen geen poldermolens overbodig! Red.]. Het achtkant van de Dikkert was nogal recht en miste de uitbrekers die hem vorm gaven. Waarschijnlijk waren de stijlen van het achtkant wat ingekort, iets wat ook de juiste verhouding niet ten goede komt. De meeste houtzaagmolens bezaten een vlucht van ongeveer 22 meter. Een poldermolen met een vlucht van 27 meter was schijnbaar te groot om als zaagmolen te fungeren, vandaar dat de achtkantstijlen mogelijk wat waren ingekort.

De Dikkert behoorde tot de oudere molens van Westzaandam. De molen staat op een kaart van landmeter Dirck Langendijck die werd gemaakt in 1627, ten noorden van de Mientensluis. Als eigenaar van de molen werd toen genoemd Pieter Ghijsen. In een kaartboek uit 1635 komt de molen ook voor, Pieter Ghijsen was nog steeds eigenaar van de molen, ditmaal echter gedeeld met anderen. De molen was dus verdeeld in parten.

Op 12 mei 1661 kochten Gerrit Pouwelsz. en Cornelis Gijsen voor ƒ 1400 een kwart aandeel in de Dikkert van Cornelis Claasz. Gast.
Op 12 mei 1672 werd de boedel van Gerrit Pietersz. Gijsen opgemaakt, hierin komt het volgende voor: ”3/64e parten inde dicke molen…bij ’t Mallegadt”.

Op 16 oktober 1683 werd de Dikkert tegen brand verzekerd in een assurantiecontract: ”Garmet Gerritse voor de dicke moole off Dommecraft, waerdigh twee duijsent vijff hondert guldens”. Dommekrachten waren zaagmolens die waren ingericht voor het zagen van grote zware balken, grotendeels voor de scheepvaart. De Dikkert werd alleen gebruikt voor het zagen van eikenhout.

Zoals eerder genoemd, was de Dikkert verdeeld in parten. Deze aandelen in de molen werden in de zeventiende en achttiende eeuw veelvuldig verhandeld en verdeeld. Wel bleef Garmet Gerritse lang aan de Dikkert verbonden. Nog in 1726 stond zijn naam bij de Dikkert vermeld als gaandehouder.
In de 1740-er jaren eeuw kwam een groot aantal aandelen van de Dikkert in handen van de broers Aris en Michiel de Boer, zij traden ook op als directeur van de Dikkert. Beide broers waren ook actief met de kort bij gelegen paltrok De Grauwe Eend. In 1763 stierf Michiel de Boer waarna zijn broer de aandelen overnam. Deze bezat nu een 27/32e part in de eikenzager. Aris de Boer bleef tot 1769 met de Dikkert zagen, daarna verkocht hij zijn aandelen in de molen. Hij ging verder met De Grauwe Eend.

Het merendeel van de Dikkert kwam nu in handen van de Amsterdammer Joost van Eijk. Hij was ook olieslager met de naburige oliemolens De Vogelstruis en De Blauwe Arend. Na van Eijk kwamen er nog enkele eigenaren die meer of minder aandelen in de Dikkert bezaten.

Op 6 november 1804 werd geveild: ”De capitale houtzaagmolen zijnde een bovenkruijer genaamd de Dikkert (c.a.)…bij de Mallegatsluijs…”. De Dikkert kwam toen voor ƒ 2500 in bezit van de Koger Gerrit Jans Noomen (1749-1809). Lang kon Noomen niet met de molen zagen, na zijn overlijden in 1809 kwam de molen voor slechts ƒ 1550 in handen van Klaas Mul.
Niet alleen halverwege de achttiende eeuw ging het zeer slecht met de houtzagerij, ook tegen het einde van de Franse overheersing heerste er een zware crisis bij de Zaanse molens. Door schaarste van bepaalde grondstoffen stonden zeer veel molens stil en raakten soms in verval. Vooral de pelmolens en de snuifmolens kregen gevoelige klappen. Na het verdwijnen van de Fransen ging het weer bergopwaarts met de Zaanse molens.
Klaas Mul was naast de Dikkert ook houtzager met de Westzaandammer paltrokken De Groenlandsche Visserij, De Rode Jager en De Gekroonde Harp.

In 1834 werd de Dikkert gekocht door Arend Latenstein Pzn. Hij zou ruim veertig jaar met de molen werken, die hij in 1875 verkocht aan de Koger houtzager Gerrit Honig.

Gerrit Honig was een zoon van de grote Koger olieslager Cornelis Honig. Na het overlijden van Cornelis Honig in 1870 kwamen de twee Koger houtzaagmolens die hij bezat in handen van zijn zoon Gerrit. Dit waren de bovenkruier De Tulp en de paltrok De Locomotief. Vijf jaar later kocht Gerrit Honig de Dikkert. Tot 1896 bleef Honig werken met deze molen, toen werd ook de Dikkert afgedankt. Ook Honig was bezig met de modernisering van zijn bedrijf. Twee jaar eerder al had hij De Tulp laten afbreken en vervangen door een stoomzagerij. Die functioneerde schijnbaar zo goed, dat de opruiming van de molens verder ging.

In 1896 werd de Dikkert afgebroken en verplaatst naar Amstelveen om daar als korenmolen dienst te doen. De molen is daar tot op heden aanwezig, zij het met een andere functie. De zuider houtloods van de molen bleef bestaan en werd gebruikt als opslagplaats.
Op de werf van de Dikkert werd een oliefabriek gebouwd die de naam “de Wilhelmina” kreeg. Later werd in dit gebouw cacao gemaakt voor de firma Jan Huysman uit Zaandijk. Ten slotte werd het pand gebruikt als verffabriek voor de firma Jan Visser uit Koog aan de Zaan. In 1979 werd de fabriek gesloopt. De zuidelijke houtloods van de Dikkert heeft nog tot februari 1981 gestaan en moest toen ook verdwijnen voor de bouw van een appartementencomplex dat de naam van de molen kreeg.

De geschiedenis van deze molen wordt door dhr. R.Couwenhoven zeer uitgebreid onder de loupe genomen, in zijn uitgave “het Molenmagazine” nr.4 februari 2003. Het is te bestellen via de website www.duizendzaansemolens.nl.

Willem Buys meldt in zijn boekje “De Windmolens aan de Zaanstreek” over de Dikkert: “Dikkerd voorheen watermolen aan een der N.-Hollandsche polders, was ’t laatst zaagmolen, stond aan weg en Zaan b/d Mallegatsluis, Westzij. Bij dezen molen kwamen de looze zaagramen het eerst in gebruik. De paltrok “Stuurman” was feitelijk de eerste, zoodat men het raam kon laten stilstaan, terwijl de andere twee doorliepen. De meeste zaagmolens hadden drie zaagramen, omdat de kruk een gelijkmatigen drieslag had. De eikenzagers hadden allen twee zaagramen, maar de kruk was ’t zelfde en werkte boven met een pompraam. De Dikkerd is gesloopt 1891, eig. G. Honig Cz.”

Bronnen:
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 95
- “Zaanse Windmolens” P. Boorsma 1939 blz. 38-40
- “250 Zaanse molens” R. Couwenhoven 2001 blz. 42
- “Molens in de Zaanstreek in oude ansichten deel 1” T. Neuhaus 1987 blz. 25
- “Encyclopedie van de Zaansteek” 1991 blz. 330-331
- “De Windmolens aan de Zaanstreek” W. Buijs Pzn. 1918 blz. 37-38
- “het Molenmagazine” nr.4 februari 2003 R. Couwenhoven blz. 38-44
- "1100 Zaanse Molens", Ron Couwenhoven 2015, blz. 53-54.