Molen De Vaandeldrager / De Vaandrager, Zaandam-West

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1719

verdwenen

1750

afgebroken en verplaatst

verplaatst naar

Zaandam-Oost (De Nootenboom / Het Vaandel)

geschiedenis

De paltrok de Vaandeldrager werd in 1719 gebouwd door Hillebrand Jansz. Vaandeldrager. Weer betreft het hier een molen die zijn naam ontleende aan de familienaam van zijn bouwheer. Hillebrand Vaandeldrager kreeg op 25 juli van eerdergenoemd jaar de windbrief voor de molen uitgereikt.
Op 12 juli 1721 werd de molen tegen brand verzekerd in het op die dag opgerichte brandcontract door zijn bouwheer. De verzekerde waarde van de molen bedroeg toen Fl.2000,-. Op 19 november 1738 werd de molen bij een ander brandcontract verzekerd, Hillebrand Vaandeldrager is dan nog steeds eigenaar van de molen. Dat blijft hij tot 11 oktober 1742, op die dag nl. werd de Vaandeldrager geveild, wat als volgt werd beschreven:”Een hegte sterke dubbelde balksagersmolen, genaamt de Vaandeldrager...staande tot Westzaandam over de Zuijder watering. Contributie in de wint Fl.8,-.” De molen werd door Klaas Jansz. Bruijn gekocht voor een bedrag van Fl.855,-. Naast de Vaandeldrager bezat Klaas Bruijn ook de zaagmolen “het Jonge Schaap”, deze molen stond in het verlengde van de Stationsstraat.
Op 6 april 1750 werd op het eiland in de Voorzaan de paltrok “’t Spinbol” of “’t Spinrokken” door een storm vernield. De eigenaar van “’t Spinbol”, Claes Floor, kocht toen de Vaandeldrager van Klaas Bruijn en gaf molenmaker Arent Fyn opdracht om de molen vanuit Zaandam-West te verplaatsen naar het eiland in de Voorzaan, naar de werf van de verwoeste paltrok.
In het Zaanlandsch Jaarboekje uit 1853 werden zowel de ramp, als de spectaculaire verplaatsing voor die tijd als volgt beschreven.
“Den 6en april 1750 geraakte door den hevigen wind de houtzaagmolen “de Spinbol”, op het Oosterkattegat te Zaandam staande, aan den gang, met de vang neer, waardoor kap, wieken, daklijsten, kortom alles zoo vernield werd, dat men den molen niet te herstellen oordeelde. Kort tevoren was een andere houtzaagmolen “de Vaendrager”, in het Westzaandamsche veld op de zuiderwetering staande, voor afbraak verkocht. Deze molen was echter nog goed bruikbaar, maar om den verren afstand der plaats luttel geacht. De heeren Ploos en van Baerle koopers van dien molen, besteedden dien bij inschrijving aan een Arent Fyn voor Fl.975,-, “om hem geheel bekwaam tot malen te leveren, ter plaatse waar “de Spinbol” gestaan had, Fyn niet grof van oordeel in 't geen hem te doen stond”, begon dadelijk met het werk, ontdeed de molen van wieken, as en het meeste binnenwerk, nam hem den 12en van bloeimaand van zijn ringmuur, bragt hem op een vlotschuit en nog dezenzelfden dag tot de gevulde Braak. De volgenden dag werkte men den molen over die Braak en vervolgens over den hoogen Westzaander zeedijk henen, even zoo over de houtwerf van de heer Van Broek, in 't Westerkattegat (bewesten de spoorweg, ten hoogte van de terreinen van de Gemeente Reinigingsdienst, P.B. (tegenwoordig staat hier een filiaal van Dirk van den Broek)). Hier werd de molen weder op een vlotschuit en een schouw gezet en kwam des avonds van de 14en op de bepaalde standplaats aan, waar hij den 16en des voormiddags, op den herstelden ringmuur van "de Spinbol", nedergezet werd, hebbende alzoo “eene zaak zoo aenmerkelijk en zonderling, waertoe een ongeloofbare arbeid en moeite vereischt wordt, in luttel dagen verricht”.
De heer Ploos is dezelfde als Claas Floor, iemand heeft waarschijnlijk moeite gehad met het lezen van het oude handschrift.
In vier dagen tijd werd dus de gehele paltrok over de Hogendijk getakeld, op vlotten verplaatst en naar het eiland in de Voorzaan gevaren. Een buitengewone prestatie voor die tijd.
Nadat de molen op het eiland in de Voorzaan zaagklaar was gemaakt, kreeg hij een nieuwe naam, nl. “de Notenboom”. Toch bleef de molen ook bekend onder zijn oude Westzaandamse naam “het Vaandel”.

Bronnen:
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 89-90
- “Zaanse Windmolens” P. Boorsma 1939 blz. 148-150
- “de Zaende” 2e jaargang 1947 blz. 328
F. Rol.