Molen De Nootenboom / Het Vaandel, Zaandam-Oost

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1750

verdwenen

1892

verbrand

afkomstig van

Zaandam-West (De Vaandeldrager / De Vaandrager)

voorganger

Zaandam-Oost (De Spinbol / 't Spinrokken)

geschiedenis

Op 6 april 1750 werd de op het eiland in de Voorzaan staande paltrok ’t Spinbol of Het Spinrokken door een zware storm verwoest. De eigenaren van 't Spinbol, de Amsterdammers Thomas Ploos van Amstel en Jan Notenman, besloten tot herbouw van de molen en kochten hiervoor van Claas Bruijn de in 1719 gebouwde Westzaandammer paltrok De Vaandeldrager, die was gelegen ten westen van de Zuiderwatering, iets ten noorden van de Dijk.
In het Zaanlandsch Jaarboekje uit 1853 werd deze verplaatsing als volgt beschreven,
“Den 6en april 1750 geraakte door den hevigen wind de houtzaagmolen “de Spinbol”, op het Oosterkattegat te Zaandam staande, aan den gang, met de vang neer, waardoor kap, wieken, daklijsten, kortom alles zoo vernield werd, dat men den molen niet te herstellen oordeelde. Kort te voren was een andere houtzaagmolen “de Vaendrager”, in het Westzaandamsche veld op de zuiderwetering staande, voor afbraak verkocht. Deze molen was echter nog goed bruikbaar, maar om den verren afstand der plaats luttel geacht. De heeren Ploos en van Baerle koopers van dien molen, besteedden dien bij inschrijving aan een Arent Fyn voor Fl.975,-, “om hem geheel bekwaam tot malen te leveren, ter plaatse waar “de Spinbol” gestaan had, Fyn niet grof van oordeel in 't geen hem te doen stond”, begon dadelijk met het werk, ontdeed de molen van wieken, as en het meeste binnenwerk, nam hem den 12en van bloeimaand van zijn ringmuur, bragt hem op een vlotschuit en nog dezenzelfden dag tot de gevulde Braak. De volgenden dag werkte men den molen over die Braak en vervolgens over den hoogen Westzaander zeedijk henen, even zoo over de houtwerf van de heer Van Broek, in 't Westerkattegat (bewesten de spoorweg, ten hoogte van de terreinen van de Gemeente Reinigingsdienst, P.B. (tegenwoordig staat hier een filiaal van Dirk van den Broek)). Hier werd de molen weder op een vlotschuit en een schouw gezet en kwam des avonds van de 14en op de bepaalde standplaats aan, waar hij den 16en dez voormiddags, op den herstelen ringmuur van "de Spinbol", nedergezet werd, hebbende alzoo “eene zaak zoo aenmerkelijk en zonderling, waertoe een ongeloofbare arbeid en moeite vereischt wordt, in luttel dagen verricht”.
In vier dagen tijd werd dus de gehele paltrok over de Hogendijk getakeld en op vlotten naar het eiland in de Voorzaan verplaatst. Een buitengewone prestatie voor die tijd.
Thomas Ploos en Jan Notenman herdoopten de naam van de molen in De Notenboom, toch was de molen beter bekend onder de naam Het Vaandel en soms werd hij ook nog wel 't Spinbol genoemd.
De beide Amsterdammers werkten tot het jaar 1772 met De Notenboom. In dat jaar verkochten zij de molen aan de Zaandammer houthandelaar Jan Stadtlander, die ook werkte met de buurman van De Notenboom, de paltrok De Jonge Kat. Lang zou Stadtlander niet met De Notenboom werken, al in 1776 deed hij de molen over aan Jacob de Haas. Deze zou tot 1796 eigenaar blijven van de molen en hem dan verkopen aan Albert Jansz. van Stork, die de molen op zijn beurt tot 1801 in bezit hield. Hierna wordt het schaars met de gegevens over De Notenboom.
Omstreeks 1870 werd De Notenboom het eigendom van de firma F.& G.Gras, die ook met de iets oostelijker gelegen bovenkruier De Roode Leeuw werkte.
Het einde van De Notenboom kwam in de vroege ochtend van 27 maart 1892. Tijdens zeer dichte mist raakte de molen door onbekende oorzaak in brand. Door deze mist wist de brandweer aanvankelijk niet waar de brand zich bevond. Pas toen de mist begon op te trekken zag men De Notenboom in volle vlam staan, zodat er van blussen geen sprake meer kon zijn.
De overgebleven houtloodsen, molenaarswoning en werf bleven bestaan en behielden hun functie. Zij zijn later gesloopt en vervangen door nieuwe houtloodsen.
(meer info op www.duizendzaansemolens.nl)


Bronnen:
“Duizend Zaanse molens” P.Boorsma 1968 blz. 116-117-118
“Zaanse windmolens” P.Boorsma 1939 blz.148-150
“Encyclopedie van de Zaanstreek” 1991 blz. 298
www.duizendzaansemolens.nl R.Couwenhoven


informatie F.Rol, Zaandijk