Molen De Meier (voorganger), Westzaan

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

< 1726

verdwenen

1753

verbrand

opvolger

Westzaan (De Meier)

geschiedenis

Blauwselmolens zijn er maar weinig geweest in Nederland. Het merendeel van deze molens bevond zich in Zaandijk en Westzaan. De grootste productiemolens waren De Blauwe Hengst en De Meijer in Westzaan en Het Gekroonde Blauwselvat in Zaandijk. Daarnaast zijn er nog enkele andere molens geweest die voor een korte tijd hebben geprobeerd om blauwsel te produceren. Mogelijk door gebrek aan kennis of door tegenwerking van de exploitanten van de ander blauwselmolens zijn dit geen successen geworden.

Het product blauwsel werd gebruikt in wasserijen en blekerijen. Door blauwsel aan het waswater toe te voegen kreeg de was een witter aanzicht, optisch wit. Het hoofdbestanddeel van blauwsel was het pigment ultramarijn blauw. Deze heldere blauwe kleurstof werd omstreeks 1825 uitgevonden door een Fransman als vervanger voor het dure lapis lazuli, een blauwe halfedelsteen. Echter wat men nu precies hiervóór gebruikte voor de productie van blauwsel is mij niet geheel duidelijk. Mogelijk werd er in de begintijd van de Westzaner blauwselmolen slechts een blauwe verfstof geproduceerd die puur voor schildersverf was bedoeld en niet als toevoeging voor de was. Zo is het bekend dat er in De Blauwe Hengst ‘saffer’ werd verwerkt, dat is een oude benaming voor kobalterts. Door dit saffer samen met glas te smelten kreeg men het donkerblauwe pigment ‘smalt’.

De inrichting van de blauwselmolens blijft ook nog steeds een raadsel. Welke werktuigen de molen aandreef blijft gissen. In ieder geval heeft de molen kantstenen gehad. Mogelijk van hout, om stoffen te vermengen. Om de producten te zeven waren er in ieder geval één of twee buulkisten aanwezig.
Verder waren er ‘natte’ productieprocessen in de molen. Het is niet bekend of deze processen met kantstenen of platte stenen werden uitgevoerd. Ook was de blauwselmolen uitgerust met een eest en een drooghuis met kuipen. Een gedeelte van de productie vond plaats in de schuren van de molen.

Het precieze bouwjaar van de blauwselmolen De Meier is nimmer achterhaald. Toch zal het vermoedelijk kort voor 1726 hebben gelegen. De Meier werd voor het eerst genoemd op 2 januari 1727. Op die dag verkocht Willem de Meyer een stuk grond aan Pieter Cornelisz. Vet, waarvoor laatstgenoemde recht van overpad moest verlenen voor de molen die achterop het land stond. Dit was De Meier.
Ook de Meier werd vanaf het begin in een partenrederij gedreven. Het kapitaal van de molen was over verschillende lieden verdeeld. Zo werd op 5 april 1730 het volgende omschreven in een boedelscheiding, “2¼ /40e parten van de blauwelzelmolen de Meijer, in de Crabbelbuurt.”
Op 19 januari 1751 werd het volgende te koop aangeboden, “Een hegte molen, gelegen in de Crabbelbuurt bewesten de weg, onder conditie dat deze voors. molen nooit meer tot een blaauzelfabricq mag worden gebruikt.” Voor een bedrag van Fl.650,- werd de molen gekocht door de Westzaner Pieter Letteur. Hij liet De Meier tot verfmolen verbouwen.

Lang zou Letteur geen plezier van zijn aankoop hebben, op 14 januari 1753 brandde De Meier tot de grond toe af. Er volgde herbouw met een tweede hands achtkant. In het dorpje De Rijp, had Letteur de verfmolen Het Fortuin gekocht, die hij liet afbreken en verplaatsen naar Westzaan. Echter nog voor dat de molen daar was herbouwd, deed Letteur het geheel voor Fl.900,- over aan Willem Loots. Onder zijn beheer werd de molen hersteld.

Bronnen:
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 232
- “de Zaende” 5e jaargang 1950 blz. 88-116/ 156-167
- “van Kluft tot Weel” A. Sol 1989 blz. 18
- “250 Zaanse molens” R. Couwenhoven 2001 blz. 118-119
F. Rol, Zaandijk.