Molen De Zwaan (1e), Krommenie

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1649

verdwenen

1761

verbrand

opvolger

Krommenie (De Zwaan)

geschiedenis

De Zwaan werd gebouwd in 1649 als enkelwerks oliemolen. Op 16 september van dat jaar verkregen Engel Barentsz. Backer en Claes Jansz. Molenaer de windbrief voor hun nieuwe molen.

Op 30 mei 1653 verkocht Claes Jansz. Molenaar zijn parten in De Zwaan voor ƒ 1395 aan Joost Cornelisz. Deze transactie werd als volgt omschreven, “de geregte helft van seeckere oolijmolen, genaemt de Swan, staende opte Nieuwe vaert, beoosten Crommenie.” Niet lang na deze transactie werd De Zwaan leeg gesloopt en ingericht als hennepklopper.

Op 6 augustus 1666 verkochten de voogden van de minderjarige kinderen van Engel Barentsz. Backer het volgende: “Een obligatie van ƒ 450 als rest van gelijke somme, ontstaende uijt coop van de geregte helft van een Hennip cloppersmoolen, genaemt d’Swan, staende ende gelegen bij de Nieuwe Vaart.” Het halve aandeel van De Zwaan was voor ƒ 900 in bezit gekomen van de Wormerveerder zeilmaker Johannis Alewijnsz. Lieshout en de Krommenieër rolreder Pieter Jansz. Brouwer. Samen met Joost Cornelisz. hielden zij tezamen deze hennepklopper tot 1671 in bedrijf. Op 9 oktober van dat jaar verkochten Joost Cornelisz. en Johannis Lieshout hun aandelen in De Zwaan aan een tiental rolreders uit Krommenie. Zij kochten die dag ook het merendeel van de aandelen in de hennepkloppers De Witte Duif, De Weldragende Kersenboom en De Haan.

De rolreders.
De verwerking van hennep tot touw en zeildoek was in het verleden een van de grootste industrieën van Krommenie. Naast de 13 hennepkloppers waren er ook een groot aantal zeildoekwevers actief, dit waren doorgaans thuiswerkers. De eigenaren van de eerste hennepkloppers werkten zelf met de molen en produceerden hun product in opdracht van de rolreders.
De rolreders kochten zelf de hennep in en lieten het op een van de molens beuken. Wanneer het product klaar was lieten zij het bij de thuiswevers tot zeildoek verwerken. Dit zeildoek werd door de rolreders weer opgehaald en verkocht.
Tot het midden van de zeventiende eeuw waren de rolreders afhankelijk van de hennepkloppers. De rolreders bezaten zelf geen molen. Dit betekende dat de molenaars van de hennepkloppers een monopolypositie bezaten. Halverwege de zeventiende eeuw sloten de Krommenieër rolreders een verbond. Met gezamenlijk kapitaal besloten zij om de aandelen van de moleneigenaars te kopen. De grootste transactie vond plaats op 9 oktober 1671, toen de gezamenlijke rolreders het merendeel van de aandelen in de hennepkloppers De Weldragende Kersenboom, De Zwaan, De Haan en De Witte Duif kochten. In de jaren die daarop volgden kwamen ook de andere molens in bezit van de gezamenlijke rolreders.
Deze onderneming bleef tot 1865 bestaan en werd toen ontbonden. De 10 overgebleven aandeelhouders verdeelden de vijf resterende molens onder elkaar.

Tegen het midden van de achttiende eeuw ging het wat minder goed met De Zwaan. Op 19 december 1739 verzochten de bestuurders van Krommenie om de verponding op de molen, de grondbelasting, te verlagen van ƒ 8 naar ƒ 6, omdat “het gebou door verval seer weijnig waert is, dewijle nog onlangs 3/32 in deselve sijn gecogt en getransporteert voor 10 gl. en derhalve wel reden soude wezen om wat te minderen in de lasten.”

Op 27 mei 1761 werd De Zwaan tijdens een hevig onweer door de bliksem geraakt en brandde hij tot op de grond toe af. Tijdens deze bui werd ook de toren van de Westzaander kerk raak geslagen en beschadigd.
De Zwaan werd herbouwd.

Bronnen:
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 202/ 204
- “Krommenie, zevenhonderdvijftig” uitgave van het historisch genootschap Crommenie 2001 blz. 122
- “de Zaende” 3e jaargang 1948 blz. 291-304/ 344-350
- “de Zaende” 4e jaargang 1949 blz. 8-10
F. Rol, Zaandijk