Molen De Witte Dolfijn, Westzaan

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1641

verdwenen

1786

afgebroken en verplaatst

verplaatst naar

Assendelft (De Witte Dolfijn (1e))

geschiedenis

In Westzaan hebben meerdere molens gestaan die de naam van “Dolfijn” droegen. Deze Dolfijn was in ieder geval veruit de oudste. De windbrief van de Witte Dolfijn werd op 20 april 1641 uitgereikt aan vier, vermoedelijk familieleden. Zij heetten Cornelis Cornelisz., Pieter Heijndricxz., Claes Heijndricxz. en Heijndrick Jelisz. Later dragen zij de achternaam “de Vries’. Bij de windbrief werd vermeld dat de molen “een endt van de huijsen, in de Crabbelbuurt” stond. De molen werd gebouwd als balkenzager van het type bovenkruier. Pieter Boorsma twijfelde al aan het type van de molen, maar rangschikte hem onder de paltrokken in zijn boek “Duizend Zaanse molens”, Henk Voorn laat zien dat de molen een bovenkruier was.
In 1692 liet Jelis Hendricksz. de Vries ten noorden van het Koperenbergse Pad een nieuwe grote papiermolen bouwen, die de naam “de Jonge Dolfijn” kreeg. Over de vroege periode van de houtzaagmolen is verder niet veel bekend.
Op 22 januari 1727 wordt de molen genoemd in een contract betreffende het onderhoud van het pad naar de molen, dat liep van het dorp tot de Gouw en gemeenschappelijk werd gebruikt met de molenaars van “de Jonge Dolfijn”.
Eigenaresse van de Witte Dolfijn was toen Aafje Pieters, de weduwe van Cornelis Jelisz. de Vries. Na haar overlijden in 1737 werd de Witte Dolfijn verdeeld onder haar drie zoons, elk kregen zij een derde aandeel in de molen. Later komt de molen geheel in handen van Jelis Cornelisz. de Vries.
Jelis de Vries overleed omstreeks 1754. Op 21 mei van dat jaar kreeg zoon Willem de Vries de molen toebedeeld, die werd getaxeerd op Fl.1400,-. Willem de Vries zag schijnbaar niet veel handel in de houtzagerij en liet de molen kort nadat hij hem had geërfd verbouwen tot grauwpapiermolen. De Witte Dolfijn blijft tot 1763 in het bezit van de familie de Vries, de molen werkte toen ruim 120 jaar voor deze familie.
Na het overlijden van de Vries in 1763 werd de Witte Dolfijn geveild en gekocht door Pieter van Leeuwen voor een bedrag van Fl.6775,-. Naast de Witte Dolfijn, hield van Leeuwen de nog steeds bestaande papiermolen “de Schoolmeester” gaande. In 1772 kocht hij zijn derde papiermolen, nl. “de Jonge Dolfijn”. Deze aankoop werd de firma van Van Leeuwen echter te veel en in 1778 moet hij zijn zaken liquideren en worden de drie molens verkocht. De nieuwe eigenaars van de Witte Dolfijn werden Jan en Jacob Kruijt voor Fl.6400,-. Zij werkten toen al met de Westzaner papiermolens “de Pronker”, “de Ruiter” en “het Huis Assumburg”. Met de aankoop van de Witte Dolfijn verkeerde de firma van Jan en Jacob Kruijt op haar hoogtepunt. In de jaren daarna gaat het bergafwaarts met de firma. Op 22 februari 1785 werden zowel “de Pronker” als de Witte Dolfijn geveild. De molen werd toen gekocht door de Assendelver papiermakersfirma Jan Smit & Zoon, die er een bedrag van Fl. 7325,- betaalde. In juni 1786 wordt de Witte Dolfijn afgebroken in Westzaan en herbouwd aan de Delft in Assendelft. Lang zal de molen daar niet in bedrijf zijn, want in 1798 verbrandde hij geheel.

Bronnen:
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 218/ 227
- “van Kluft tot Weel” A. Sol 1989 blz. 14-15
- “De papiermolens in de provincie Noord-Holland” H. Voorn 1960 blz. 448-452
F. Rol, Zaandijk.