Molen Oliemolen bij de Egmondermeer / De Reus ?, Alkmaar

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1609

verdwenen

1778

1721 of 1778

verplaatst naar

Zaandam-Oost (De Dijkgraaf / De Reus)

geschiedenis

In Alkmaar op de Wind is sprake van een oliemolen bij de Egmondermeer, en vol-/ pelmolen Het Fortuin molen 06651 h aan de Wognummerbuurt.

Op onderstaande kaartuitsnede uit 1642 is het noorden rechts. De titel van de kaart uit de beeldbank het Regionaal Archief Alkmaar is "Caarte vande Egmondermeer Also de zelve bedijkt is An.o 1555 ende gemeten door Gerrit Dirksz. Langedijk Ano 1574 J.D. Soutman fecit ano 1642". Die laatste toevoeging is niet onbelangrijk want het zou raar zijn als een molen die pas in 1609 gebouwd was, op een kaart uit 1574 stond. Van links naar rechts aan de dijk van de Egmondermeer de nog bestaande Geestmolen, de oliemolen en de wipstellingmolen Het Fortuin.

Op de kaart van Blaeu uit 1643, en op de kaart "Territorii Bergensis accuratissima descriptio" van Joannes Dou uit 1660 staat deze molen aangegeven als achtkante Seem mole. De loop van de Hoevervaart is ter plekke gewijzigd!

Op de kaart van C. Claesz Bommer uit 1648 is duidelijk de staart van deze buitenkruier getekend.
-----

In 1606, een jaar voordat Leeghwater zijn achtkante oliemolen bouwde in De Rijp, diende Maerten Jacobsz bij een welwillend Alkmaars stadsbestuur een verzoek in tot oprichting van "een achtkant olijmolentgen".
Bron: "De ronde molens van De Rijp", art. door Herman Kaptein in Een Nieuwe Chronyke, dec. 2004, blz. 197.

Op 29 mei 1609 werd voor de erfpachtsom van 3 pond een windbrief (het recht om een molen te mogen bouwen en exploiteren) voor een olijmolen te Alkmaar, bewesten de stad, in de Egmondermeer, verstrekt aan Maerten Jacobsz., burger van Alkmaar.

Zijn volledige naam was (later?) Maarten Jacobsz Heer (overleden ca. 1626), getrouwd met Neeltje Wilborts. Eigenaar van de wind- oliemolen WZ Hoevervaart 1612-1627 (Historisch kadaster Regionaal Archief Alkmaar, kadastraal perceelnummer Kad.E254.?).

Op 10 maart 1721 werd voor de erfpachtsom van 8 pond een windbrief voor een pelmolen (vroeger olijmolen) te Alkmaar, buiten de Geesterpoort, verstrekt aan Krelis Lasker (wonende buiten Alkmaar).

Bron en algemene informatie: www.gahetna.nl, index Grafelijkheidsrekenkamer: windrechten (molens)
-----

Het is waarschijnlijk, maar niet zeker, dat deze molen onder de naam De Reus, die hij dan mogelijk in Alkmaar al had, in 1721 is verplaatst naar Zaandam-Oost.

Van de voormalige oliemolen De Reus uit Alkmaar is bekend dat hij is omgebouwd naar pelmolen en verplaatst naar Zaandam-Oost in 1721 of eerder. Deze informatie is vermeld bij de nieuwe standplaats van de molen, Tenbruggencatenummer 04914 l. De locatie van de voormalige standplaats in Alkmaar is daarbij helaas niet vermeld. De pelmolen De Reus met standplaats Zaandam-Oost is in een verzekering ingeschreven op 22 maart 1721.

Voor het vermoeden dat De Reus deze oliemolen betrof zijn een aantal argumenten:

De aanvrager van de op 10 maart 1721 verstrekte windbrief voor de ombouw van een oliemolen was Krelis Lasker. Krelis is duidelijk een aanspreeknaam en geen doopnaam. Waarschijnlijk is deze Lasker dezelfde persoon als Cornelis Jansz. Sasser of Sasker van de naastgelegen volmolen Het Fortuin. Die molen is op enig moment ook omgebouwd naar een pelmolen. De namen Lasker en Sasker lijken te veel op elkaar en in oud schrift zijn een L en S makkelijk te verwarren. Cornelis zou dan op dat moment eigenaar zijn van twee molens, want de windbrief is duidelijk: een voormalige oliemolen en niet een voormalige volmolen. De verpondingen voor de vol-/pelmolen zijn ook helder: voor Het Fortuin wordt in 1730 als eigenaar vermeld dezelfde Cornelis Jansz. en dat die molen is afgebrand in 1769.

De toestemming voor de ombouw is dus verleend op 10 maart 1721 en de inschrijving in de verzekering 2 weken later. Dat zou erop kunnen wijzen dat alles onderdeel uitmaakt van hetzelfde verplaatsingsproces.

Een verder argument voor verplaatsing is dat de oliemolen niet voor lijkt te komen in de verpondingsregisters vanaf 1730. Een eerdere verplaatsing is daarvoor een logische verklaring.

Conclusie is dan ook dat Krelis Lasker / Cornelis Sasker na het verkrijgen van de toestemming voor ombouw in de vorm van een windbrief, de molen in 1721 heeft verkocht naar Zaandam-Oost. Het aanvragen van de windbrief en inschrijving in de verzekering zullen dan onderdeel geweest zijn van hetzelfde verplaatsingsproces. De data en de opmerking dat het een oliemolen is die is omgebouwd naar pelmolen wijzen daar sterk op. Dan ontbreken logischerwijs ook de verpondingen van 1730 en verder.