Molen De Breeuwer, Zaandam-West

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1754

verdwenen

1876

gesloopt

afkomstig van

Zaandam-West (De Gekroonde Vischkorf)

voorganger

Zaandam-West (De Breeuwer (1e))

geschiedenis

Omstreeks 1750 heerste er door diverse oorzaken een behoorlijke malaise in de wagenschotzagerij. O.a. een invoerverbod op eikenhout vanuit Engeland deed zeer veel wagenschotzagers de das om. Binnen een tijdsbestek van dertig jaar verdwenen er zo’n 100 zaagmolens. Ook voor Gerrit Visser viel er schijnbaar niet veel meer te verdienen met de Breeuwer, zodat hij de molen in 1754 liet slopen en vervangen door een zeskante bovenkruier die werd ingericht voor het zagen van balken. Het zeskant van deze molen was afkomstig van de in 1751 gesloopte zaagmolen De Gekroonde Vischkorf, die zou worden verplaatst naar Riga in Letland. Door een uitvoerverbod ging dit niet door en bleef de molen gedemonteerd liggen. Op 8 augustus 1754 kocht Gerrit Visser de molen voor ƒ 2125 en liet hem herbouwen op het erf van de voormalige paltrok.

In de daarop volgende periode had De Breeuwer meerdere eigenaren, totdat de molen omstreeks 1865 in bezit kwam van de houthandelaar Gerrit Endt. Naast De Breeuwer was Endt eigenaar van de kort bij gelegen paltrok De Kleine Oranjeboom.

In 1876 liet Gerrit Endt De Breeuwer afbreken en verbouwen tot een stoomzagerij waarop de molennaam overging. Kort na de verstoming van De Breeuwer kwamen de twee zonen van Gerrit Endt in de directie van de firma.

In 1888 werd De Kleine Oranjeboom afgestoten en gesloopt. Omstreeks 1900 werd de zagerij voorzien van een nieuwe stoommachine met dito ketel, de capaciteit hiervan was 30 pk. In de loop der jaren groeide het bedrijf steeds verder, maar op 15 juli 1928 raakte de oude houten zagerij in brand en werd volkomen verwoest. Voor ƒ 13.889 zette molenmaker Boerendans binnen een half jaar een geheel nieuwe zagerij neer. Deze bleef op de oude locatie tot 1942 in bedrijf, toen moest de zagerij van Endt plaats maken voor de aanleg van de Vincent van Goghweg, die pas eind 1950-er jaren werd gerealiseerd.
Houthandel Endt bouwde toen een nieuwe zagerij op een erf iets ten zuiden van de Mallegatsloot ten westen van de spoorlijn. De nieuwe zagerij was een stenen gebouw dat nog steeds de oude molennaam droeg. Omstreeks 1969 moest De Breeuwer voor de tweede keer wijken voor stedelijke vernieuwing. In die tijd werd het zgn. Houtveld leeggemaakt voor woningbouw. De meeste bedrijven fuseerden met elkaar en zochten een nieuwe locatie binnen de Zaanstreek. Zo ook de firma Endt. Zij gingen samen met de firma Van de Stadt, die moest vertrekken van hun locatie achter het toenmalig station van Zaandam. Na de fusie kreeg het bedrijf voortaan de firmanaam Van de Stadt en Endt v.o.f., een nieuwe locatie werd gevonden in de Achtersluispolder. Tot op heden bestaat deze firma nog en is bekend onder de naam Houthandel Van de Stadt B.V.
De zagerij de Breeuwer werd in 1970 gesloopt.

De geschiedenis van deze molen wordt door Ron Couwenhoven uitgebreid onder de loupe genomen, in zijn uitgave “Het Molenmagazine” nr. 5 juli 2003. Het is te bestellen via de website www.duizendzaansemolens.nl.

Bronnen:
- “de Zaende” 2e jaargang 1947 blz. 335
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 94
- “het Molenmagazine” nr.5 juli 2003 R. Couwenhoven blz. 56-57
- “Van dik hout zaagt men planken” Uitgave ter gelegenheid van de tentoonstelling “het Westzijderveld in vroeger dagen” T. Neuhaus 1983
- “Encyclopedie van de Zaansteek” 1991 blz. 674-676
F. Rol