Molen De Liefde / De Pik, Zaandam-West

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1855

verdwenen

1904

gesloopt

verplaatst naar

Azewijn (Molen van Berntsen (2e))

voorganger

Zaandam-West (De Liefde / Het Rottenest ?)

opvolger

Zaandam-West (De Liefde / Het Rottenest ?)

geschiedenis

De Liefde behoorde tot een nieuwe lichting zaagmolens die halverwege de negentiende eeuw werden gebouwd in de Zaanstreek. Door een opleving in de houtzagerij werd het opeens rendabel om nog nieuwe windmolens te bouwen, stoomzagerijen bestonden nog niet. De Liefde werd in 1855 gebouwd door molenmaker Jan de Vries en behoorde tot de grotere zaagmolens in de Zaanstreek. Voor wie de Vries de molen bouwde in niet helemaal duidelijk.
Niet lang na de bouw van de molen behoorde hij toe aan de Zaandammer houthandelaar Huybert van de Stadt.
Huybert van de Stadt begon in 1847 als houtzager met de paltrok “de IJsvogel”, twee jaar later breidde hij zijn zaken uit met de paltrok “de Bonsem”. Het bedrijf van Huybert van de Stadt groeide binnen korte tijd zeer sterk. In 1853 liet hij een nieuwe houtzaagmolen bovenkruier bouwen die de naam “de Zaan” kreeg. Kort daarna verwierf hij ook de paltrokken “de Smid” en “de Vergulde Hoorn”. In 1866 kocht Van de Stadt de zaagmolen “de Kruiskerk”, die direct ten oosten van de Liefde was gelegen.
Na de aankoop van “de Kruiskerk” liet Van de Stadt het molengedeelte slopen en richtte de overgebleven onderbouw met het binnenwerk in als stoomzagerij, de eerste in de Zaanstreek.
Toen van de Stadt in 1872 stierf had hij geen opvolger meer, waarna de zaken werden geliquideerd. De Liefde werd toen gekocht door de Zaandammer Jan Honigh Cornelisz., deze werkte met de molen tot 1878. Op 7 november van dat jaar werd de Liefde voor Fl. 5750,- gekocht door Nicolaas Francken.
In 1882 breidde Francken de zaken uit met de aankoop van de stoomzagerij “de Kruiskerk”. Voor de zagerij betaalde hij de kapitale som van Fl. 12000,-. Francken zou de stoomzagerij echter nooit in gebruik nemen en liet hem leegslopen waarna hij werd gebruikt voor de opslag van goederen. De firma Francken gebruikte slechts het erf, water en loodsen van de zagerij om zo de berging van de Liefde uit te breiden.
Op 6 november 1895 overkwam de Liefde een zwaar ongeluk. Tijdens een zware westenwind brak de molen tijdens het zagen zijn bovenas waarna het wiekenkruis naar beneden stortte boven op de zaagschuur. Persoonlijke ongelukken deden zich niet voor, wel was de molen zwaar beschadigd. Nicolaas Francken liet de Liefde echter herstellen. De nieuwe bovenas van de molen was afkomstig van de zojuist gesloopte Zaandijker oliemolen “de Zwarte Ruiter”, verder kreeg de Liefde twee nieuwe roeden. Op 20 december 1895 werd de molen weer in gebruik genomen.
De firma N.Francken bleef tot 1903 actief in de houtzagerij. Op 13 december van dat jaar verkocht Nicolaas Francken, zowel de Liefde als “de Kruiskerk” aan de firma Dekker, die zich juist enkele jaren daarvoor in Zaandam had gevestigd en met de stoomzagerij “de Veldlust” werkte. De aankoop van zowel de Liefde als “de Kruiskerk” was bedoeld ter uitbreiding van de houtberging van de firma Dekker. In mei 1904 werd de Liefde gesloopt. De roeden van de molen kregen een nieuwe bestemming en gingen voortaan dienst doen in de verfmolen “de Grauwe Hengst”. Wat er met het achtkant van de Liefde gebeurde is niet bekend. Mogelijk werd het elders in Nederland herbouwd om als korenmolen dienst te doen. Het is onwaarschijnlijk dat deze grote molen, die nog geeneens vijftig jaar oud was, in stukken werd gezaagd en in de openhaard verdween. De werf, het balkenwater en de houtloodsen van zowel de Liefde als de Kruiskerk, werden bij het complex van Dekker opgenomen. Voortaan was dit geheel bekend onder de naam “Werf de Kruiskerk”. Na de liquidatie van de firma Dekker in 1956 werd dit alles gesloopt.
(meer info op www.duizendzaansemolens.nl)

Het schijnt dat de Liefde een voorganger heeft gehad, aan deze molen dankte hij zijn bijnaam “de Pik”. Vreemd genoeg noemt Pieter Boorsma deze molen wel in zijn boek “Zaanse Windmolens”, maar neemt hij hem niet op in “Duizend Zaanse molens”. Toch heeft de molen bestaan want op de kaart van T.Monsieur uit het jaar 1819 staat op de plaats waar in 1855 de Liefde werd gebouwd, een zaagmolen ingetekend met dezelfde naam. Deze kleine molen was ingericht voor het zagen van latten. Veel gegevens over deze molen zijn er niet voorhanden. Een lattenzager werd in de Zaanse volkstaal ook wel “lattenpik” of “lattenpikker” genoemd. Toen de kleine molen werd gesloopt en later op zijn erf de nieuwe grote molen werd opgericht, bleef men deze molen ook de Lattenpik, afgekort “de Pik” noemen.

Bronnen:
- “Engel van de Stadt, zijn voor en nageslacht” Dr. S. Hart 1951 blz. 225
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 97
- “Zaanse Windmolens” P. Boorsma 1939 blz. 132
- “100 jaar Dekker’s hout” Dr. Margaretha A. Verkade 1955 blz. 52-56
- www.duizendzaansemolens.nl R. Couwenhoven
F. Rol.