Molen De Juffer, Zaandam-Oost

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1667

verdwenen

1878

gesloopt

voorganger

Zaandam-Oost (Het Juffertje / Het Moertje)

geschiedenis

Het bouwjaar van de paltrok De Juffer is tot op heden niet gevonden. Wel is bekend dat er op het erf van De Juffer in het jaar 1629 een houtzaagmolen heeft gestaan die ’t Moertje werd genoemd. Deze molen wordt beschouwd als de allereerste houtzaagmolen aan de Zaan en zou in 1596 vanuit Uitgeest zijn verplaatst naar Zaandam. Het transport gebeurde naar alle waarschijnlijkheid op een vlot. Na 1629 werd er niets meer van ’t Moertje of Het Juffertje vernomen. Hoe deze molen aan zijn einde kwam is dan ook niet bekend. Er is ook geen directe link gevonden tussen Het Juffertje en de latere Juffer. Het enige wat overeen komt zijn de naam en de plaats van de molen. Zeer waarschijnlijk werd Het Juffertje omstreeks 1640-1650 afgebroken en vervangen door een nieuwe paltrok die qua uiterlijk gelijk was aan alle andere Zaanse paltrokken. Mogelijk werd deze nieuwe Juffer gebouwd met onderdelen die afkomstig waren van de afgebroken molen. Dit alles blijft echter gissen.
De Juffer werd voor het eerst genoemd in een erfenis gedateerd op 27 januari 1668. Het volgende werd toen beschreven, “een sestiende part inde houtsaagersmolen genaemt de Joffer”.
Op 2 januari 1672 legden een aantal ambachtslieden en ondernemers een verklaring af bij notaris Joh. van der Stengh in Zaandam. In deze verklaring werd enkele zaken vastgelegd over het gebruik van het Zaanwater, welk grensde aan de erven van deze lieden. Onder hen was ook de eigenaar van De Juffer, Willem Pietersz. Joffer.
Mogelijk was dit de bouwheer van de molen of anders zijn zoon.
Op 27 januari 1729 werd De Juffer verkocht. Verkopers waren de voogden van de minderjarige erfgenaam van Claas Dirks. Een en ander werd als volgt omschreven, “de houtsaagmolen, genaamt de Juffer, sijnde een palsrok-molen”. Wie de molen kocht wordt niet vermeld.
In het jaar 1733 was De Juffer het eigendom van Cornelis van Dordt. Op 28 mei van dat jaar liet hij zijn molen tegen brand verzekeren in een assurantiecontract. De verzekerde waarde van de molen bedroeg Fl.1500,-, een aanzienlijk bedrag voor een paltrok in die tijd.
Van Dordt werkte tot zijn dood in 1762 met De Juffer. Daarna werd de molen toebedeeld aan zijn zoon Claas van Dordt, die de brandverzekering van De Juffer annuleerde. Het is niet duidelijk of hij de molen hierna verkocht.
In 1774 stond Muus Jansz. Vet als eigenaar te boek van De Juffer. Hij werkte tot het jaar 1800 met de molen en deed hem toen van de hand. Na deze transactie heeft de molen nog diverse eigenaren gehad, die echter nog niet zijn opgedoken in de archieven.
Het einde voor De Juffer kwam in 1878. De molen werd toen gesloopt. Wie de laatste eigenaar van De Juffer was blijft onduidelijk. Willem Buijs noemt in zijn boekje “De Windmolens aan de Zaanstreek” uit 1918 dhr. Stolp als eigenaar, andere bronnen melden dat de molen het eigendom was van de molenmakers firma F. & G. Gras. Deze laatstgenoemde stichtte in ieder geval na het verdwijnen van de molen een handel in hardhout op de overgebleven werf. Deze houtwerf droeg de naam “Werf de Juffer”.
De laatste restanten van deze houtwerf verdwenen omstreeks 1995 om plaats te maken voor een uitbreiding van cacaofabriek “de Jonker” van de firma Gerkens. Op een van de gebouwen die op de vroegere werf van de molen en houthandel staat, draait nog een spin die de molennaam draagt.

Iets ten noorden van De Juffer stond de balkenzager, later oliemolen De Jonker. Over beide molens is het volgende korte molenversje bekend:
“De Juffer en de Jonker, zoenen mekaar in ’t donker”
Willem Buijs had een andere variant,
““De Juffer en de Jonker, knijpen de kat in ’t donker”

Bronnen: ?
F. Rol.
-----

Over deze molen staat nog de volgende tekst in het boek van de familie Gras. Deze beschrijving is gemaakt door Gerrit Gorter, Meester timmerman en molenmaker wonende te wormerveer op 29 mei 1800.
Eene houtkopperij met schuren of loodsen balkgaten genaamd 'de Juffer' (vroeger houtzaagmolen) benevens een woonhuis met erf verder aanhorigheden en getimmerden gelegen aan de oostzijde aan de weg en de Zaan, bij het kadaster bekend in sectie C no 689 houtzaagmolen de juffer twee loodsen schuur en erf groot 7 aren 30 centiaren en no 691 huis en erf groot 1 are 80 centiaren ƒ 4000.
De goederen staan ten name van de Heren Jan Gras Meester timmerman en molenmaker, Floris Gras, houtzager en Gerrit Gras, houtkoper, allen wonende te Zaandam.
Willem van der Hoeven.