Molen De Groene Jager, Koog aan de Zaan

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1720

verdwenen

1868

gesloopt

opvolger

Koog aan de Zaan (De Locomotief)

geschiedenis

Het bouwjaar van De Groene Jager is niet met duidelijkheid vast te stellen. In ieder geval blijkt dat de windbrief die Pieter Boorsma toeschreef aan deze molen, was bestemd voor de bovenkruier Het Groene Jagertje. Een en ander is uitgevist door R. Couwenhoven. Verder meldt Couwenhoven dat er op 4 november 1641 een windbrief werd uitgereikt voor een paltrok aan Dirk Maartensz. Poort, de vader van de bouwheer van Het Groene Jagertje. Volgens Couwenhoven betreft dit de windbrief van De Groene Jager. Er is echter nog een kandidaat die in aanmerking zou komen voor deze windbrief, de paltrok De Oude Poort. Ook van deze molen is het bouwjaar nooit gevonden, hij dook voor het eerst op in 1679. Er valt dus niet met zekerheid te zeggen wanneer De Groene Jager werd gebouwd.
Door deze ontdekkingen zijn de beschikbare gegevens nogal verwarrend, wat hoort nu bij welke molen.
In ieder geval valt met zekerheid te zeggen dat de paltrok De Groene Jager omstreeks 1720 in bezit kwam van IJsbrant Engels. Hij liet de molen op 12 juli 1721 tegen brand verzekeren in een assurantiecontract. De verzekerde waarde van De Groene Jager bedroeg Fl.1500,-, een fors bedrag voor een paltrok in die tijd. Engels bleef tot 1741 met De Groene Jager werken, daarna werd de molen verkocht aan de Oostzaandammer houtzager Cornelis Vis, die ook met de nabijgelegen bovenkruier De Tulp en de Westzaandammer bovenkruier De Groene Veer zaagde.
Cornelis Vis stierf in 1760 waarna de drie molens voor ieder de helft in bezit kwamen van Dirk Span en Dirk van Eeden. Hierna werd het stil rondom De Groene Jager.
Omstreeks 1805 stond de molen op naam van Pieter Dirksz. Kruifhoofd. Op 28 mei 1811 werd de molen door de bliksem getroffen. Er brak geen brand uit en de schade was gering, zodat deze vlug kon worden hersteld. In 1813 liet Pieter Kruifhoofd de molen tegen brand verzekeren. De verzekerde waarde van de molen bedroeg toen Fl.1000,-. Later deed Pieter Kruifhoofd de molen over aan zijn zoon Dirk Kruifhoofd. Hij werkte tot 1838 met De Groene Jager. Op 5 september van dat jaar verkocht hij de molen aan de Koger industrieel Cornelis Claasz. Honig. Deze betaalde maar liefst Fl.5000,- voor de molen. Vermoedelijk betrof dit bedrag het gehele complex, inclusief de grond waarop de molen was gebouwd.
Cornelis Claasz. Honig werkte voornamelijk met oliemolens. Hij bezat er ruim 20 en was daarmee de grootste molenbezitter in de Zaanstreek. Zijn molens waren over de gehele streek verspreid. De aankoop van De Groene Jager zal ongetwijfeld zijn bedoeld voor eigen gebruik, Honig bezat nl. ook een eigen molenmakerij. Later werd ook de kleine bovenkruier De Tulp aan het bezit van Honig toegevoegd.
Na het overlijden van Cornelis Honig in 1845, kwam het gehele molenbezit in handen van zijn zoon Cornelis Cornelisz. Honig. Later deed hij de beide zaagmolens over aan zijn zoon Gerrit Cornelisz. Honig. Deze zette de houthandel zelfstandig voort.
Omstreeks 1864 werden er plannen gemaakt voor de aanleg van de spoorlijn Uitgeest-Zaandam. Meerdere molens in de Zaanstreek moesten een veer laten voor de vooruitgang. Zo liep de lijn op Zaandijk dwars door de droogschuur van de papiermolen De Hobbezak. Op de Koog was De Groene Jager het kind van de rekening. Het tracé van de spoorlijn kon niet om de molen heen worden gelegd, en dus moest hij verdwijnen. Gerrit Honig werd echter schadeloos gesteld en begon vermoedelijk in 1866 met de bouw van een nagelnieuwe molen, iets ten oosten van De Groene Jager. De nieuwe molen kreeg de toepasselijke naam De Locomotief. De Groene Jager werd in 1868 gesloopt, begin 1869 reden de eerste treinen over het nieuwe traject.
De Locomotief bleef tot 1904 in bedrijf en werd toen afgebroken en verplaatst naar Zaandam-Oost. Aldaar verving hij de in december 1903 verbrande paltrok De Gekroonde Poelenburg.

Bronnen:
“Duizend Zaanse Molens” P.Boorsma 1968 blz. 150
“Zaanse Windmolens” P.Boorsma 1939 blz. 82
“het Molenmagazine” nr.6 november 2003 R.Couwenhoven blz. 67-69
F. Rol, Zaandijk.