Molen Het Fortuin, Arnhem

Arnhem, Gelderland
b

korte karakteristiek

naam
Het Fortuin
modeltype
Ronde molen, stellingmolen
functie
korenmolen, pelmolen
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Museumstuk (dynamisch); incidenteel het malen van graan op vrijwillige basis

adres
Hoeferlaan 4
6816 SG Arnhem
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
Ten Bruggencate-nr.
01784 bis
oude dbnr.
B176
Meest recente aanpassing
| Tellerstand
media-bestand
Molen 01784 bis Het Fortuin (Arnhem)
Mark Dwarswaard (27-3-2019)

locatie

plaats
Arnhem
gemeente
Arnhem, Gelderland
kadastrale aanduiding
Gemeente Arnhem, sectie B, nr. 852
geo positie
X: 190996, Y: 446914
N: 52.00942, O: 5.91149
biotoopwaarde
1 (slecht)
landschappelijke waarde
Van groot belang op het museumterrein. De windvang is redelijk van ZW tot N; van N tot Z (over O) is de windvang zeer slecht vanwege vele hoge beuken.

contact en bezoek

bezoek/postadres
Hoeferlaan 4
6816 SG Arnhem
molenaar
Medewerkers en vrijwilligers van het NOM
telefoon
026-357 6100
e-mail

social media
open voor publiek
ja
open op zaterdag
ja
open op zondag
ja
op afspraak
nee
openingstijden
openingstijden zomerseizoen museum
toegangsprijzen
zie website museum
winkelinformatie
meelverkoop
nee
museuminformatie
gericht op scholen
nee
bijzonderheden
fietsroute
fietsroute in de buurt van Het Fortuin via fietsnetwerk.nl

constructie

modeltype
Ronde molen, stellingmolen
krachtbron
wind
functie
romp
Ronde stenen molen; de westkant sinds 1992 weer gepleisterd en gewit
kap
Gedekt met riet
inrichting

Drie koppel (zeer dunne) blauwe 17der stenen, één koppel 16der blauwe stenen, één pelsteen met een tussendrijfwerk met riemoverbrenging, waaierij. Oorspr. kammenluiwerk, met extra luias met riemschijven (zonder gaffelwiel); afschietwerk; veel restanten van het vroegere maalbedrijf zijn bij de overplaatsing naar Arnhem op één of andere manier bewaard gebleven.

versieringen

Eenvoudige baard met daarop de jaartallen '1696' en '1920'.
N.B. Het foutieve jaartal '1612' dat vroeger op de baard stond is verdwenen.

(op de windpeluw) HET FORTUIN

plaats bediening
stellingmolen
bediening kruiwerk
buitenkruier
plaats kruiwerk
bovenkruier
kruiwerk
Rollenkruiwerk; 48 houten rollen. Kruilier.
vlucht
26,50 m.
vang
Vlaamse vang; 5 vaste stukken. Vangbalk met haak, vangstok. Kneppel; pal.
overbrenging

Bovenwiel 92 kammen
Bovenschijfloop 35 staven
Spoorwiel 86 kammen
Alle maalschijflopen 32 staven
Pelschijfloop 24 staven, met nog een extra versnelling dmv riemschijven

Overbrengingsverhouding 1 : 7,06 (maalwerk); van de 'pelsteen' wordt de overbrenging voortgezet via 2 houten riemschijven van 100, resp. 63 cm. diameter. Daardoor is de uiteindelijke overbrenging 1: 14,95.

hoogte
van de stelling: 10,00 m.
wiekvorm
Oud-Hollands
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
Vaags ✉︎ 430 buiten 2018 2018 buiten aanw. 26,50
Vaags ✉︎ 431 binnen 2018 2018 binnen aanw. 26,50
Vaags ✉︎ 287 binnen 2012 2013 binnen 2018 26,50
Vaags ✉︎ 288 binnen 2012 2013 buiten 2018 26,50
Brunia ✉︎ 68 binnen 1974 1974 binnen 2012 25,80
Brunia ✉︎ 69 buiten 1974 1974 buiten 2012 25,80
Pot ✉︎ 1618 buiten 1891 1920 buiten 1974 26,57
Pot ✉︎ 1617 binnen 1891 1920 binnen 1974 26,47
wiekverbeteringen

Deze molen heeft nooit een wiekverbetering ondergaan.

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
De Prins van Oranje ✉︎ 1241 1880 1920 aanw. 05,80
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
In het NOM gebouwd met veel onderdelen van een vermoedelijk in 1696 gebouwde hoge stellingmolen.
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Museumstuk (dynamisch); incidenteel het malen van graan op vrijwillige basis

omwentelingen
geschiedenis

De stellingmolen Het Fortuin is afkomstig uit Delft en staat sinds 1917 in het museum.
Op grond van een onlangs boven water gekomen 'Acte van Consent' uit 1696 betreffende deze molen, is het aannemelijk dat "Het Fortuin", aanvankelijk genaamd "Slikmolen", in het jaar 1696 (of direkt daarna) gebouwd is, net buiten de wallen en grachten te noordwesten van Delft. De molen heeft vanaf de bouw vier koppel maalstenen gehad, in 1873 werd een pelsteen toegevoegd.
De molen kreeg al in Delft een stel Potroeden. In een notitie van molenaar Van Rossum staat: "1891 Begin 2 Mei ijzeren molenroeden ingestoken in de plaats van twee grenen, die in 1868 waren gaan malen, door Heesterman; de roeden waren geleverd door Gebr. Pot aan de Kinderdijk en kostten ƒ 1030,-- franco voor den molen."

De molen werd aan het nieuwe Openluchtmuseum geschonken door de eigenaar, de Frans-Hollandse Oliefabrieken Calvé -Delft en de Nederlandsche Gist- en Spiritusfabriek. De kosten voor afbraak, vervoer en wederopbouw werden gedragen door de schenkers en de gemeente Arnhem.

Zo stond de molen jarenlang als statisch monument op het museumterrein en raakte daarbij, ondanks geregeld onderhoud, langzaam in verval en ook steeds meer ingegroeid.
In de jaren '70 van de twintigste eeuw kwam, door de opkomst van vrijwillig molenaarschap, ook deze molen weer in de belangstelling. Nadat tientallen bomen waren gerooid, werd de molen omstreeks 1975 weer aan het draaien gebracht; later werd er ook weer af en toe gemalen.

Volgens recent onderzoek is de pelsteen niet bedoeld geweest om te pellen, maar om graan te schonen. Ook het luiwerk is vermoedelijk in de loop van de geschiedenis van deze molen veranderd. Waarschijnlijk is het oorspronkelijke kammenluiwerk later aangepast/uitgebreid met een extra as met een soort sliptrommel en een paar riemschijven om andere machines aan te kunnen drijven. In september 2002 is een provisorisch gaffelwiel met een kort omlooptouw (alleen op de luizolder, verder omlaag komt niet uit met de balken en wielen) aangebracht. Een oorspronkelijk gaffelwiel is nooit in Arnhem geweest, wellicht heeft het er in Delft zelfs nooit in gezeten.

De molen is na 1990 alsnog gepleisterd, van noord naar zuid over de gehele westzijde. Dit was in Delft ook zo. Aanvankelijk is de molen in Arnhem herbouwd in schoon metselwerk. Mede om lekkages tegen te gaan is deze historisch juiste pleisterlaag alsnog aangebracht.
De huidige bovenas is van onbekende herkomst; de oorspronkelijke gietijzeren as viel volgens overlevering bij de afbraak in Delft kapot en bereikte daarom Arnhem niet. Daarom zijn twee penbalken in de kap aanwezig (waarvan dus alleen de voorste in functie). Eén koppel stenen is maalvaardig en wordt af en toe ter demonstratie gebruikt om veevoer te malen.

Eind mei 2002 is de molen enigszins gekortwiekt: vanwege ARBO-richtlijnen heeft het museum het stellinghek moeten verhogen. Vervolgens is het gevlucht met één heklat (ongeveer 35 cm.) per end ingekort omdat het er anders niet meer overheen kon.
In 2011 is, bij een gedeeltelijke vernieuwing van de stelling, het hek weer op de oorspronkelijke hoogte gebracht. Als gevolg mogen bezoekers niet meer op de stelling komen....

In november 2012 werden beide roeden gestreken en de kap naast de molen op de grond gezet. Hierna werden enkele lagen stenen aan de bovenzijde van de romp opnieuw worden opgemetseld; het kruiwerk en de staart werden grotendeels vervangen en ook kreeg de molen twee nieuwe roeden (met nu weer de juiste lengte). 

In 2017 kwam ook voor deze molen de onheilstijding dat de gedeelde roeden toch niet voldoende betrouwbaar waren. De molen werd, met vele andere in Nederland, stilgezet. Het steken van nieuwe roeden heeft op zich laten wachten, in die periode stond de molen stil. Begin september 2018 heeft men de roeden kaalgezet en op 13 september heeft men de gedeelde roeden gestreken en meteen daarna de nieuwe gestoken.

Begin 2021 stond deze molen in de steigers vanwege ingrijpend herstel aan het metselwerk.

 

aanvullingen

toelichting naam

De molen werd op zijn oude locatie te Delft eerst "Slikmolen" genoemd, maar al zeer lang bestaat de naam "Het Fortuyn". Deze naam nam de molen mee bij de verplaatsing naar het NOM in 1920.

unieke eigenschap

De kapzolder van deze ronde stenen molen is ter versterking van de kruivloer voorzien van een compleet 'binnenachtkant' met korte stijlen, blokkeels en veldkruisen.

literatuur

L.H. Boot, Het Fortuyn in het Openluchtmuseum, in: Molenwereld 7/8 (2003), pp. 218 - 224.
L.H. Boot, Het Fortuyn in het Openluchtmuseum (2), in: Molenwereld 11 (2003), pp. 318 - 321.

foto's

foto's