- naam
- De Kat
- modeltype
- Kantige molen, stellingmolen
- functie
- verfmolen
- bouwjaar
- bedrijfsvaardigheid
- Maalvaardig
- bestemming
Het malen van verfstoffen en krijt; daarnaast zeer belangrijk als toeristenmolen
- adres
-
Kalverringdijk 29
1509 BT Zaandam - Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
- Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
- Ten Bruggencate-nr.
- 06908
- oude dbnr.
- B753
- Meest recente aanpassing
- | Molenaar
Molen De Kat, Zaandam
Zaandam, Noord-Holland
b
locatie
- plaats
-
Zaandam
- plaatsaanduiding
- Zaanse Schans
- gemeente
- Zaanstad, Noord-Holland
- streek
- Zaanstreek
- kadastrale aanduiding
- Gemeente Zaandam, sectie A, nr. 493
- geo positie
-
X: 116316, Y: 498738N: 52.47501, O: 4.81785
- biotoopwaarde
- 5 (goed)
- landschappelijke waarde
- Zeer groot; markant gelegen aan de Zaanoever te midden van de andere molens van de Zaanse Schans.
contact en bezoek
- bezoek/postadres
-
Kalverringdijk 29
1509 BT Zaandam - molenaar
- Piet Kempenaar / Mats Faber / Robbert Kempenaar / Job de Groen
- telefoon
- 075-6210477
-
info@verfmolendekat.com
- website
- www.verfmolendekat.com
- social media
- open voor publiek
- ja
- open op zaterdag
- ja
- open op zondag
- ja
- op afspraak
- nee
- openingstijden
€ Dagelijks 9.00 - 16.30 uur. Kerstdagen en nieuwjaarsdag gesloten.
Verkoop van verfpigmenten.
Brochures met informatie over deze molen zijn ter plekke verkrijgbaar in meer dan 60 talen!- toegangsprijzen
- winkelinformatie
Kleurpigmenten en toebehoren, souvenirs.
- meelverkoop
- nee
- museuminformatie
- gericht op scholen
- nee
- bijzonderheden
- fietsroute
- fietsroute in de buurt van De Kat via fietsnetwerk.nl
constructie
- modeltype
- Kantige molen, stellingmolen
- krachtbron
- wind
- kenmerken
- functie
- romp
- Grenen achtkant, gedekt met riet, op achtkante houten onderbouw met aangebouwde schuur
- kap
- Gedekt met riet
- inrichting
Twee koppel kantstenen; kapperij
- versieringen
Eenvoudige baard, donkergroen geverfd, wit afgebiesd, met enige krullen. Tussen de koppen van de voeghouten 'AN' 'NO' en daaronder de jaartallen '1781' en '1960'.
- plaats bediening
- stellingmolen
- bediening kruiwerk
- buitenkruier
- plaats kruiwerk
- bovenkruier
- kruiwerk
- Neutenkruiwerk; 24 neuten. Kruirad.
- vlucht
- 21,76 m.
- vang
- Stutvang; 3 vaste stukken. Vangbalk met duim, vangstok. Trekvang; pal.
- overbrenging
Bovenwiel 65 kammen
Bovenbonkelaar 32 kammen
Steenschijfloop op koningsspil 15 (ijzeren) staven
Beide steenwielen 80 kammen
Onderbonkelaar op koningsspil voor kapperij 21 kammen
Kamwiel wentelas 47 kammen
Overbrengingsverhoudingen
Kapperij 1 : 0,91
Kantstenen 1 : 0,38- hoogte
- van de stelling: 7,10 m.
- wiekvorm
- Oud-Hollands
- wiekenkruis
-
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte Vaags 640 binnen 2024 2024 binnen aanw. 21,80 Vaags 641 buiten 2024 2024 buiten aanw. 21,80 Vaags 283 binnen 2012 2012 binnen 2024 21,76 Vaags 284 buiten 2012 2012 buiten 2024 21,76 Beudeker g.n. buiten 1960 1960 buiten 2012 21,80 Beudeker g.n. binnen 1960 1960 binnen 2012 21,80 - wiekverbeteringen
Deze molen heeft nooit een wiekverbetering ondergaan
- bovenas
-
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte Kon.Ned.Grofsmederij g.n. 1909 1960 aanw.
verwijzingen
- allemolens.nl
- Kijk op allemolens.nl voor historische foto's en documenten van deze molen
- externe verwijzingen
- 360 graden VR opnames
- monument
- 40092
- inventarisnummer
- NH111
eigendom
- eigenaar
- Vereniging De Zaansche Molen
- eigendomsvorm
- Vereniging
geschiedenis
- toestand
- werkend
- bouwjaar
-
De onderbouw dateert uit 1783.
- bedrijfsvaardigheid
- Maalvaardig
- bestemming
Het malen van verfstoffen en krijt; daarnaast zeer belangrijk als toeristenmolen
- molenmaker
- Onbekend (1781) Fa. Gebr. Husslage, Zaandijk (1960)
- afkomstig van
- voorganger
- omwentelingen
- eigendomshistorie
Vereniging De Zaansche Molen is eigenaar sinds de bouw ter plekke in 1960. De onderbouw was dat al een jaar eerder.
- geschiedenis
-
In of vlak voor 1646 werd op deze plaats een verfmolen opgericht, waarvoor een op 11 januari 1646 gedateerde windbrief werd verleend aan Adriaen Gerritsz. van Someren.
Deze molen werd later tot oliemolen verbouwd, misschien in of kort voor 1689, want op 13 juli van dat jaar werd hij als zodanig in een assurantiecontract opgenomen. Op 27 november 1782 ging hij door brand geheel verloren, maar werd herbouwd. De nog altijd bestaande onderbouw moet uit 1783 dateren.
In 1904 werd oliemolen De Kat, die sinds 1772 in bezit was geweest van de familie Honig, verkocht aan de firma Vis Pz., die hem vervolgens tot stellinghoogte liet afbreken en onderbouw en schuur in gebruik nam als opslag- en droogplaats voor krijt. Dit product werd dan later gebruikt in hun stopverffabriek aan de overkant van de Zaan.
In 1959 is de onderbouw verkocht aan Vereniging De Zaansche Molen. In 1960 werd hier bovenop het achtkant van de elders uit Zaandam afkomstige verfmolen De Duinjager geplaatst.
Over De Duinjager dit: die molen moet omstreeks 1696 in het Oostzijderveld zijn gebouwd, want de windbrief ervoor is gedateerd 1 augustus 1696 en uitgereikt aan Adam Jansz. Duyn, waarmee de naamgeving verklaard lijkt. Deze als snuifmolen gebouwde molen werd echter al spoedig tevens tot verfmolen ingericht. Op 17 juni 1781 ging hij door brand verloren, maar werd herbouwd.
Omstreeks 1900 werd de molen gebruikt voor het malen van krijt en later voor het malen van brokken steenkool. De verpulverde kool werd, na te zijn gebuild, afgenomen voor gebruik in ijzergieterijen. Al voor de Tweede Wereldoorlog was er in de molen een dieselmotor als hulpkracht om het gaande werk aan te kunnen drijven. Dit gaande werk bestond aanvankelijk uit twee koppel maalstenen en maaar liefst vijf koppel kantstenen. De maalstenen lagen op de eerste zolder en vier van de vijf stellen kantstenen stonden in het onderachtkant op de begane grond. Het vijfde koppel stond in de westschuur. Her werd vanuit de molen met een lange as aangedreven. Een van de koppel maalstenen is later beneden opgesteld. Zo bleef deze molen tot maart 1947 op windkracht in bedrijf. Daarna volgde een periode van sterk verval.
Plannen voor grootschalige woningbouw op het Oostzijderveld maakten dat De Duinjager niet op deze plaats kon worden gehandhaafd. In 1959 heeft men de molen gesloopt en in het daaropvolgende jaar herbouwd op de onderbouw van molen De Kat te Zaandam.
Aldus verscheen op en in de onderbouw van een oliemolen een verfmolen, uitgerust met twee koppel kantstenen, het grootste afkomstig uit De Bonte Hen (die ruim 15 jaar later zou worden herbouwd), het kleinste uit De Oranjeboom Westzaan, een oorspronkelijke verfmolen, die in 1941 was gesloopt. Ook werden twee grote builen opgesteld, die op windkracht konden worden aangedreven. Voor al dit werk tekenden de molenmakers Husslage uit Zaandijk.
Eenmaal maalvaardig stelde de Zaanse molenvriend Evert Smit, bewoner van de in de schuur aangebrachte woonruimte, De Kat regelmatig in werking.
In 1969 ging de fa. Gebr. Krijt de molen gebruiken voor haar zaagselhandel, maar spoedig moest dit werk wijken voor het toerisme: al vroeg in de jaren '70 werd de Zaanse Schans als zodanig ontdekt. Cees en Arie Krijt lieten de molen in het seizoen dagelijks en in de winter ieder weekend draaien en ontvingen jaarlijks honderdduizenden bezoekers. Intussen leidden zij vele personen op tot vrijwillig molenaar.
Later huurden Sjors van Leeuwen en Piet Kempenaar de molen. Zij namen niet alleen het toeristische gedeelte voor hun rekening, maar gingen de molen daadwerkelijk weer gebruiken als verfmolen voor de productie van natuurlijke verfstoffen en krijt. Daartoe werd naast de molen een loods gebouwd waar opgeslagen krijt kon worden gedroogd. De molenaars moesten bij dit alles min of meer het wiel uitvinden, want oude documenten of beschrijvingen hoe men vroeger verfhout verwerkte en verhandelde waren er niet of nauwelijks meer.
In het najaar van 2009 werd begonnen met een herstelbeurt, die zich grotendeels ónder de molen voltrok: de oude oliekelders (uit de tijd dat De Kat oliemolen was) werden deels uitgegraven. Later is besloten, deze niet te herstellen; één kelder is als zodanig te herkennen, een ander blijft verborgen onder de vloer van de molen.
In oktober 2012 kreeg de molen twee nieuwe roeden; de oude, uit 1960 daterende, gelaste exemplaren waren na ruim 50 jaar aan vervanging toe.
Op 17 januari 2018 begon een zeer uitzonderlijke herstelbeurt: de hardstenen legger, waar de kantstenen van het zuiderkoppel overheen rollen, was na vele tientallen jaren gebruik versleten. Meestal wordt ervoor gekozen om een stalen plaat te plaatsen tegen het slijten maar hier heeft men de complete steen vernieuwd: de nieuwe legger is 246 cm. in diameter, 67 cm. dik en 9 ton zwaar.... Een dergelijke klus had zich al minstens 100 jaar niet meer in de Zaanstreek voorgedaan. Hiervoor moesten de kantstenen tijdelijk verwijderd worden en ook moest men een deel van de weeg wegbreken. Op 8 februari lierde men de steen naar zijn plaats. Van de gelegenheid werd gebruik gemaakt om de 7,5 meter lange steenspil eveneens te vernieuwen, dit omdat de vorige nogal getordeerd was. Al met een zeer bijzonder karwei!
Nadat in september 2023 in de buitenroede een scheurtje was ontdekt, besloot men de molen stil te zetten. Vrij snel daarna waren nieuwe roeden besteld. De molen bleef intussen normaal open voor bezoek.
Begin april 2024 zette men de bestaande roeden kaal; de nieuwe werden donderdag 4 april over het water aangevoerd en op de vrijdag daarna gestoken. De zaterdag erna volgden, zonder zeilen en borden, bij een behoorlijke zuidenwind de eerste rondjes. Er gebeurde nog meer: de molen kreeg ook een nieuwe staartbalk en kruirad.
aanvullingen
- toelichting naam
Op deze plaats stond sinds 1781 oliemolen 'De Kat'. In 1960 werd de bovenbouw van de elders te Zaandam gesloopte verfmolen De Duinjager hierop geplaatst. Volgens Zaanse traditie kreeg deze molen daarna de naam 'De Kat'.
- wetenswaardigheden
Een deel van de molenschuur was jarenlang als woonruimte in gebruik. Sinds ca. 1980 worden hier verfstoffen bewaard en verkocht, met name voor kunstschilders die hun eigen verf maken.
- unieke eigenschap
De enig overgebleven verfmolen van Nederland.
Vermoedelijk de drukst bezochte molen van Nederland wat aantallen bezoekers betreft.
foto's
- foto's
-
draag zelf bij
- teksten
- tekstbijdragen over deze molen insturen | Wilt u specifiek iets kwijt over een roede, as of motor, klik dan daar op het rode envelopje ✉︎ behorende bij het betreffende object.
- foto's
- foto's insturen