Molen Buiten Verwachting, Nieuw- en St. Joosland

Nieuw- en St. Joosland, Zeeland
b

korte karakteristiek

naam
Buiten Verwachting
modeltype
Ronde molen, grondzeiler
functie
korenmolen
bouwjaar
herbouwd
1983
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Vh. het malen van graan, thans buiten bedrijf

adres
Molenweg 35
4339 AA Nieuw- en Sint Joosland
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
fietsroute
fietsroute in de buurt van Buiten Verwachting via fietsnetwerk.nl
Ten Bruggencate-nr.
03560
oude dbnr.
B897
Meest recente aanpassing
| Tellerstand
media-bestand
Molen 03560 Buiten Verwachting (Nieuw- en St. Joosland)
Bjorn Jannink (12-8-2023)
De molen met zijn, half juli opgeleverde, nieuwe wiekenkruis. De fokken zijn qua model bijna een exacte kopie van de fokken die molenmaker Van Riet aan de molen hing in 1950.

locatie

plaats
Nieuw- en St. Joosland
plaatsaanduiding
gemeente
Middelburg, Zeeland
streek
Walcheren
kadastrale aanduiding
Gemeente Middelburg, sectie X, nr. 1595
geo positie
X: 34632, Y: 389228
N: 51.47923, O: 3.65439
biotoopwaarde
4 (aanvaardbaar)
landschappelijke waarde
Zeer groot; de molen bepaalt het gezicht van Nieuw- en Sint Joosland

contact en bezoek

bezoek/postadres
Molenweg 35
4339 AA Nieuw- en Sint Joosland
molenaar
Richard van Eenennaam
telefoon
0113-344559 of 0118-627194
website
social media
open voor publiek
ja
open op zaterdag
ja
open op zondag
nee
op afspraak
ja
openingstijden

Als de molen draait (veelal op zaterdag) en op afspraak. 

toegangsprijzen
winkelinformatie
meelverkoop
nee
museuminformatie
gericht op scholen
nee
bijzonderheden

constructie

modeltype
Ronde molen, grondzeiler
krachtbron
wind
functie
romp
Ronde stenen molen, geheel gewit
kap
Gedekt met dakleer
inrichting

Eén koppel 17der en één koppel 16der blauwe stenen; één koppel 16der kunststenen; buil; regulateur (voor alle koppel); sleepluiwerk

versieringen

Eenvoudige baard, donkergroen geverfd, wit afgebiesd, met de opschriften 'Anno 1874' en daaronder 'Buiten Verwachting'

Fraai zijn de uitgetand gemetselde consoles aan de bovenrand van de stenen romp.

In de builsteen staat onder de houten mantel '1657' ingehakt.

plaats bediening
grondzeiler
bediening kruiwerk
buitenkruier
plaats kruiwerk
bovenkruier
kruiwerk
Zowel houten als ijzeren rollen; kruirad
vlucht
23,40 m.
vang
Vlaamse blokvang, vangbalk met haak; vangstok; pal
overbrenging

Bovenwiel 62 kammen
Bovenbonkelaar 29 kammen, steek 12,3 cm.
Spoorwiel 72 kammen
Steenwielen 23 en 2 x 22 tanden, steek 11,8 cm.
Overbrengingsverhoudingen 1 : 6,69 en 2 x 1 : 7,00

hoogte
wiekvorm
Binnenroede Oud-Hollands; buitenroede systeem Fauël met automatische remkleppen en uitneembare borden
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
media-bestand
Roede 82, Beijk
Beijk
✉︎ 82 buiten 2023 2023 buiten aanw. 23,40
media-bestand
Roede 81, Beijk
Beijk
✉︎ 81 binnen 2023 2023 binnen aanw. 23,40
media-bestand
Roede 425, Derckx
Derckx
✉︎ 425 binnen 1982 1983 binnen 2023 23,00
media-bestand
Roede 424, Derckx
Derckx
✉︎ 424 buiten 1982 1983 buiten 2023 23,00
Pot ✉︎ 2811 buiten 1943 1950 buiten 1981 23,00
Pot ✉︎ 871 binnen 1874 1874? binnen 1981 23,00
Pot ✉︎ 536 Buiten 1870c buiten 1950? 23,00
wiekverbeteringen

Sinds 1950 heeft deze molen op de buitenroede het systeem Fauël (fokwieken) met automatische remkleppen. De binnenroede bleef altijd Oud-Hollands opgehekt.

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
media-bestand
As g.n., Boddaert & Co.
Boddaert & Co.
✉︎ g.n. 1874< 1874 aanw.
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
wederopbouw
Zeer ingrijpend gerestaureerd na jaren van verval.
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Vh. het malen van graan, thans buiten bedrijf

molenmaker
Fa. de Troije, Middelburg (1874) Fa. Verbij, Hoogmade (1981/83)
omwentelingen
geschiedenis

Aan het einde van de Molenweg staat in de Mortierepolder in het buurtschap Nieuwland een ronde stenen grondzeiler uit 1874.
Deze molen had twee voorgangers: allereerst een standerdmolen anno 1657, die bij de beruchte storm van 9 november 1800 omwaaide. Opvolger werd een houten achtkante grondzeiler. Deze werd in de nacht van 2 op 3 september 1874 door bliksem getroffen en brandde als gevolg geheel af.

Daarna bouwde men de huidige molen. Vanwege de uit 1838 daterende bepaling, dat een molen niet binnen 45 meter van de openbare weg mocht worden gebouwd, kreeg de nieuwe molen een andere plaats.
Voor de herbouw tekenden de metselaars/timmerlieden Van Leerdam en Schiettekatte uit Nieuw en Sint Joosland en molenmaker J. de Troije uit Middelburg.
De nieuwbouw was niet op alle fronten een succes: de gele bakstenen waren gemaakt van klei uit de Middelburgse zeehaven; de kwaliteit hiervan is niet best gebleken en dat heeft bij deze molen bepaald voor problemen gezorgd.
Ook tijdens de bouw ging iets grondig mis: de bovenas uit de verbrande voorganger zou worden hergebruikt maar viel tijdens het hijsen uit de takels en brak als gevolg in tweeën. Men loste dit op door het voorste stuk van 3 meter lang tussen vier zware over de volle lengte lopende vulstukken op te sluiten en aan de achterzijde een houten klos tussen de vulstukken te plaatsen; die klos werd vervolgens voorzien van een ijzeren muts. Goed bedacht, want bijna 150 jaar later functioneert deze bovenas aldus nog steeds! 

Vanaf 1874 werd de erfpacht voor 75 jaar vastgezet op ƒ 50,-- per jaar. Voor de fa. I. en M. Hage werd de erfpacht in 1949 omgezet in ƒ 40,-- per jaar eeuwigdurend. In de kelder onder de molen lag een pelsteen: tot ca. 1918 was deze in gebruik.

In 1950 stak molenmaker Van Riet uit Goes een nieuwe buitenroede, de Pot 2811, de op drie na laatste van dit fabrikaat. Deze was al in 1943 besteld en geleverd, maar door oorlogsomstandigheden nog steeds niet aangebracht. Van Riet voorzag deze roede van het (toen nog vrijwel nieuwe) fokwieksysteem en bracht daarop tevens remkleppen van eigen vinding aan.
Het lijkt onwaarschijnlijk dat tussen 1940, een jaartal dat wel genoemd is, en 1950 de molen met alleen de binnenroede heeft gedraaid en gemalen. Waarschijnlijker is dat men de te vervangen zeer oude Pot-buitenroede 536 pas heeft gestreken toen de nieuwe Potroede 2811 werd gestoken. 
Met de van fokken voorziene Potroede bleef de Buiten Verwachting nog ruim 15 jaar in bedrijf.

Toen de 'Buiten Verwachting' in 1966 door de molenaars Hage werd stilgezet, liet de onderhoudstoestand al sterk te wensen over; in 1977, toen de gemeente Middelburg de molen aankocht, was het niet veel meer dan een ruïne: al had men de toegangsdeuren dicht laten metselen en op een bord voorbijgangers gewaarschuwd, de molenwerf niet te betreden wegens gevaar voor vallende onderdelen, er was inmiddels van alles geplunderd en vernield. Dit los van het al voortschrijdende verval. 

In 1981/83 volgde dan een zeer ingrijpende restauratie, waarbij kap, roeden en staart geheel werden vernieuwd en uiteraard het kwetsbare metselwerk bijzonder veel aandacht kreeg. Allereerst werd de stenen romp rechtgezet, omdat de molen ook verzakt bleek.

Op 27 augustus 1983 werd de molen officieel in bedrijf gesteld. Vanaf die tijd draait de 'Buiten Verwachting' weer regelmatig, gemalen wordt er niet meer.

Begin 2022 heeft men de fokken, vanwege de minder goede staat, verwijderd en draaide de molen zolang zónder. Later viel de beslissing, beide roeden te vervangen (en wachtte men uiteraard met het aanbrengen van nieuwe fokken).

In maart 2023 arriveerden de nieuwe roeden bij de molenmaker. Zij waren, vergeleken met de vorige, iets langer uitgevoerd. Begin juli 2023 werden beide oude roeden gestreken; op woensdag 5 juli, toen het in delen van Nederland bepaald stormde, stak men beide nieuwe roeden (ondanks de ook op Walcheren toen harde wind). E.e.a. verliep zonder al teveel problemen. De nieuwe fokken op de buitenroede zijn zoveel mogelijk gemaakt naar het model dat Van Riet in 1950 toepaste. 

Een zeer opmerkelijk technisch detail: de drie steenwielen zijn hier niet uitgevoerd als schijflopen, maar als sterwielen. Deze constructie is hier, anders dan bijvoorbeeld bij sommige Brabantse en Limburgse molens, vrijwel geheel van hout. Op Walcheren hebben de molens te Veere en Meliskerke eveneens sterwielen. Dit alles verwijst naar de Middelburgse molenmakersfamilie De Troije.

aanvullingen

wetenswaardigheden

Op 8 oktober 2023 overleed, 80 jaar oud,  Nel van Leyen, jarenlang hier molenaar en voordien ook poldermolenaar in Noord-Holland. De molenwereld is haar veel dank verschuldigd. 

literatuur

"De as van de molen van Nieuw- en Sint Joosland" in: Molenwereld 161 (2012) pp. 268 - 270. 

foto's

foto's