- naam
- Spengense Molen
- modeltype
- Wipmolen, grondzeiler
- functie
- poldermolen
- bouwjaar
- bedrijfsvaardigheid
- In herstel (zie 'Geschiedenis')
- bestemming
Bemalen van het gebied Spengen, Kockengen en Teckop, thans op vrijwillige basis
- adres
-
Wagendijk 72
3628 ET Kockengen - Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
- Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
- Ten Bruggencate-nr.
- 00024
- oude dbnr.
- B836
- Meest recente aanpassing
- | Bedrijfsvaardigheid
Molen Spengense Molen, Kockengen
Kockengen, Utrecht
b
locatie
- plaats
-
Kockengen
- gemeente
- Stichtse Vecht, Utrecht
- kadastrale aanduiding
- Gemeente Kockengen, sectie D, nr. 69.
- geo positie
-
X: 124069, Y: 463731N: 52.16088, O: 4.93516
- biotoopwaarde
- 5 (goed)
- landschappelijke waarde
- Bijzonder groot; zeer fraai in de wind en het zicht gelegen.
contact en bezoek
- bezoek/postadres
-
Wagendijk 72
3628 ET Kockengen - molenaar
- Pieter Lemmens / Chiel Meinema / John van Schaik
- telefoon
- 030-2281262 / 035-6235534
-
- social media
- open voor publiek
- ja
- open op zaterdag
- ja
- open op zondag
- nee
- op afspraak
- ja
- openingstijden
Zaterdag en op afspraak
- toegangsprijzen
- winkelinformatie
- meelverkoop
- nee
- museuminformatie
- gericht op scholen
- nee
- bijzonderheden
- fietsroute
- fietsroute in de buurt van Spengense Molen via fietsnetwerk.nl
constructie
- modeltype
- Wipmolen, grondzeiler
- krachtbron
- wind
- functie
- romp
- Ondertoren gedekt met riet
- kap
- Bovenhuis donkergroen geverfd, wit afgebiesd
- inrichting
Gesloten ijzeren scheprad; Ø 6,16 m. (tot 2011 5,72 m.); breed 0,33 m. (was 0,52 m.).
Originele woning in de molen (niet in gebruik).- plaats bediening
- grondzeiler
- plaats kruiwerk
- middenkruier
- kruiwerk
- Zetelkruiwerk met neuten; kruirad
- vlucht
- 23,80 m.
- vang
- Vlaamse vang; 5 scharnierende stukken. Vangbalk met haak; evenaar. Kneppel; pal.
- overbrenging
Bovenwiel 61 kammen
Bovenschijf 31 staven, 12,7 cm.
Onderschijf 19 staven
Onderwiel 73 kammen
Overbrengingsverhouding 1,98 : 1- hoogte
- wiekvorm
- Oud-Hollands
- wiekenkruis
-
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte Vaags 624 binnen 2023 2024 binnen aanw. 23,76 Vaags 623 buiten 2023 2024 buiten aanw. 23,80 Derckx 435 binnen 1982 1982? binnen 2024 23,80 Bremer 73 buiten 1964 1964? buiten 2023 23,68 Pot 2188 buiten 1911 1911? buiten 1964 23,65 Pot 1935 binnen 1903 1904? binnen 1982 23,62 - wiekverbeteringen
Op deze molen is nooit een wiekverbetering toegepast.
- bovenas
-
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte NSBM Fyenoord g.n. 1841 1841? aanw. 03,95 - wateras
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte onbekend ? ? aanw.
verwijzingen
- allemolens.nl
- Kijk op allemolens.nl voor historische foto's en documenten van deze molen
- monument
- 23720
- inventarisnummer
- UT012
eigendom
- eigenaar
- Stichting De Utrechtse Molens
- eigendomsvorm
- Stichting
geschiedenis
- toestand
- werkend
- bouwjaar
- bedrijfsvaardigheid
- In herstel (zie 'Geschiedenis')
- bestemming
Bemalen van het gebied Spengen, Kockengen en Teckop, thans op vrijwillige basis
- molenmaker
- B. van Walderveen, Tienhoven (1841).
- voorganger
- omwentelingen
- eigendomshistorie
De Stichting De Utrechtse Molens is eigenaar sinds 1963; daarvoor was dat de polder Spengen.
- geschiedenis
-
De huidige molen is gebouwd in 1841 nadat een voorganger in de nacht van 8 op 9 mei dat jaar was afgebrand.
De nieuwe molen kreeg een scheprad naar de ideeën van Jan Blanken Jansz., vaak "het vereenvoudigd stelsel" genoemd. Hier bestond dat uit een ijzeren tandkrans, rechtstreeks op het scheprad aangebracht en aangedreven door een eveneens ijzeren bonkelaar.
Het bleek volstrekt geen succes: na 10 jaar tobben heeft men de molen omgebouwd tot een 'normale' schepradmolen. Dit voldeet wel, al bleven er problemen met het metselwerk boven de (toen gedempte) waterloop van het 'vereenvoudigde' scheprad. Dit laatste zou pas in 1987(!) definitief worden opgelost.
Tot 1962 bleef de molen voor bemaling van de polder Spengen in gebruik. In 1963 kwam de molen in bezit van de Stichting De Utrechtse Molens. Zeer lang, van 1915 tot 1960, was Dirk Blom hier molenaar.
In de jaren 1985/1986 onderging de molen een ingrijpende restauratie. Tevens werd de molen opgevijzeld en rechtgezet. Tot die grote restauratie had de molen een vangstok i.p.v. een evenaar; deze laatste constructie bleek evenwel de originele en is toen ook weer aangebracht.
Was de molen daarmee constructief gezien weer helemaal in orde, waterstaatkundig moest er nog iets noodzakelijks worden verricht. Bemaling van deze (gezamenlijk) 1150 ha. grote polder werd na ca. 1965 een steeds groter probleem door de peilverlaging, gecombineerd met de inklinking van de veengrond. Hierdoor was de tasting van het scheprad sterk verminderd: rond 1980 bedroeg die nog maar 20 cm.
In 2011 was het zover: men heeft toen de wateras 32 cm. laten zakken en de diameter van het scheprad met 46 cm. vergroot. Tegelijk werden de bladen versmald van 52 naar 33 cm. terwijl ook het afschot werd aangepast. Na deze ingreep bedroeg de tasting ongeveer 70 cm. Zo was deze molen na tientallen jaren van veel te weinig water weer echt voor zijn taak als poldermolen berekend.
Eind 2021 heeft men deze molen, net als de meeste andere van de SDUM, preventief stilgezet: onderzoek naar de kwaliteit van de roeden had in de provincie Utrecht vrij veel problemen aangetoond. Niet veel later bleek met deze molen veel meer aan de hand dan alleen de roeden: zo waren boventafelement en onderzetel ernstig aangetast door de bonte knaagkever en verkeerde ook de trap overwegend in slechte staat.
In mei 2023 begon men met een ingrijpende herstelklus, waarbij vervanging van de roeden niet eens hét ding was. Na omhoogbrengen van het bovenhuis, waarbij die onderzetel vrijkwam, bleek pas hoe desastreus het ongedierte daar bezig was geweest: vrijwel alles moest worden vervangen.
Eind september was het werk in zoverre gereed, dat men het bovenhuis weer op de geheel vernieuwde onderzetel kon laten zakken. Inmiddels was het metselwerk van de waterloop ook hersteld.
6 februari 2024 arriveerden beide nieuwe roeden bij de molen, op 15 februari stak men de buitenroede. De binnenroede, die toen nog vervangen moet worden, diende daarbij als houder van de takels.
Op 21 februari ging de oude binnenroede eruit en werd de nieuwe gestoken.
Omdat het niet mogelijk was, met een grote kraan bij deze molen te komen, ging alles hier op de ouderwetse manier, dus met takels en lier.
Nadat al eerder was proefgedraaid, kon deze molen op 16 maart 2024, na ruim 2 jaar stilstand, weer draaien en ook malen.
Evengoed bleek al snel dat men hier tóch niet klaar was: begin juni, net na het uitgassen van de wipmolen te Breukelen, is deze molen aan de beurt. Hier wordt op 10 juni de geel-groene jas aangetrokken, waarna de molen via gassen ontdaan zal worden van de - hardnekkige - bonte knaagkever.
Opmerkelijk is de zeer oude Fyenoord-bovenas uit 1841, nog zonder waterhol.
aanvullingen
- toelichting naam
De molen wordt vernoemd naar de polder die hij vroeger bemaalde (inmiddels is die polder met enige andere polders samengevoegd tot een nieuw waterschap).
De naam 'Spengen' is naar verluidt een verbastering van 'Spanje', hier vermoedelijk bedoeld als fantasienaam.- literatuur
Stoop, E., 'Experiment in de molenbouw bracht molenaar van Spengen in problemen', in: Tijdschrift Historische Kring Breukelen. jrg. 13, nr. 2, 1998.
Stoop, E., 'Het vereenvoudigd systeem toegepast in Spengen', in: De Nieuwe Molenwereld 9 (2022), pp. 67-72.
foto's
- foto's
-
draag zelf bij
- teksten
- tekstbijdragen over deze molen insturen | Wilt u specifiek iets kwijt over een roede, as of motor, klik dan daar op het rode envelopje ✉︎ behorende bij het betreffende object.
- foto's
- foto's insturen