Zaandam, Noord-Holland

De Kat

Foto van De Kat, Zaandam, Theo van Hest (16-8-2008) | Database Nederlandse molens
© Theo van Hest (16-8-2008)

NederlandsEnglishFrançaisDeutschEspanõlPortuguesePусский简体中文

De Kat

1960
onderbouw 1783
Stellingmolen
Achtkante molen
Verfmolen
Kalverringdijk 29
1509 BT Zaandam
X: 116316 Y: 498738
N 52.475006 O 4.817841
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
Toon deze molen in Google Streetview
Noord-Holland
Zaanstad
Zaandam
Gemeente Zaandam, sectie A, nr. 493
Vereniging De Zaansche Molen

Vereniging De Zaansche Molen is eigenaar sinds de bouw ter plekke in 1960. De onderbouw was dat al een jaar eerder.

Maalvaardig
2022: 1.230.429
2021: 1.095.008
2020: 1.001.773
2019: 1.279.581
2018: 1.088.804
2017: 1.191.953
eerdere tellerstanden ( ↓ ↑ )
  • 2016: 1.314.682
  • 2015: 1.304.981
  • 2014: 1.094.598
  • 2013: 1.000.531
  • 2012: 986.214
  • 2011: 1.118.722
  • 2010: 1.235.722
  • 2008: 1.230.345
  • 2006: 761.896
  • 2005: 1.052.396
  • 2004: 1.198.581
  • 2003: 1.167.403
  • 2002: 1.000.692

2018: enige maanden beperkt gedraaid vanwege de ingrijpende vervanging van de ligger van één van de koppel kantstenen.

Het malen van verfstoffen en krijt; daarnaast zeer belangrijk als toeristenmolen

Zeer groot; markant gelegen aan de Zaanoever temidden van de andere molens van de Zaanse Schans

Piet Kempenaar / Mats Faber en anderen
075-6210477

Dagelijks 9.00 - 16.30 uur. Verkoop van verfpigmenten.
Brochures met informatie over deze molen zijn ter plekke verkrijgbaar in meer dan 60 talen!

Fietsroute in de buurt van De Kat via fietsnetwerk.nl
753
06908
 
Vaags
Groot Wesseldijk
Verbij

De Kat

Constructie

Constructie

Grenen achtkant, gedekt met riet, op achtkante houten onderbouw met aangebouwde schuur

Gedekt met riet

21,76 m.
Oud-Hollands

Deze molen heeft nooit een wiekverbetering ondergaan

Roeden etc.

Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien

Kruiwerk etc.

Neutenkruiwerk met 24 neuten; kruirad
Vaste stutvang uit drie stukken; vangbalk met duim, vangstok; trekvang; pal

Twee koppel kantstenen; kapperij

Bovenwiel 65 kammen
Bovenbonkelaar 32 kammen
Steenschijfloop op koningsspil 15 (ijzeren) staven
Beide steenwielen 80 kammen
Onderbonkelaar op koningsspil voor kapperij 21 kammen
Kamwiel wentelas 47 kammen

Overbrengingsverhoudingen
Kapperij 1 : 0,91
Kantstenen 1 : 0,38

van de stelling: 7,10 m.

Eenvoudige baard, donkergroen geverfd, wit afgebiesd, met enige krullen. Tussen de koppen van de voeghouten 'AN' 'NO' en daaronder de jaartallen '1781' en '1960'.

Onbekend (1781)
Fa. Gebr. Husslage, Zaandijk (1960)

De Kat

Verwijzingen

De Kat

Geschiedenis

Geschiedenis

In of vlak voor 1646 werd op deze plaats een verfmolen opgericht, waarvoor een op 11 januari 1646 gedateerde windbrief werd verleend aan Adriaen Gerritsz. van Someren.
Deze molen werd later tot oliemolen verbouwd, misschien in of kort voor 1689, want op 13 juli van dat jaar werd hij als zodanig in een assurantiecontract opgenomen. Op 27 november 1782 ging hij door brand geheel verloren, maar werd herbouwd. De nog altijd bestaande onderbouw moet uit 1783 dateren.

In 1904 werd oliemolen De Kat, die sinds 1772 in bezit was geweest van de familie Honig, verkocht aan de firma Vis Pz., die hem vervolgens tot stellinghoogte liet afbreken en onderbouw en schuur in gebruik nam als opslag- en droogplaats voor krijt. Dit product werd dan later gebruikt in hun stopverffabriek aan de overkant van de Zaan.

In 1959 is de onderbouw verkocht aan Vereniging De Zaansche Molen. In 1960 werd hier bovenop het achtkant van de elders uit Zaandam afkomstige verfmolen De Duinjager geplaatst.
Over De Duinjager dit: deze molen moet omstreeks 1696 in het Oostzijderveld zijn gebouwd, want de windbrief ervoor is gedateerd 1 augustus 1696 en uitgereikt aan Adam Jansz. Duyn, waarmee de naamgeving verklaard lijkt te zijn. Deze als snuifmolen gebouwde molen werd echter al spoedig tevens tot verfmolen ingericht. Op 17 juni 1781 ging hij door brand verloren, maar werd herbouwd.

Omstreeks 1900 werd de molen gebruikt voor het malen van krijt en later voor het malen van brokken steenkool. De verpulverde kool werd, na te zijn gebuild, afgenomen voor gebruik in ijzergieterijen. Al voor de Tweede Wereldoorlog was er in de molen een dieselmotor als hulpkracht om het gaande werk aan te kunnen drijven. Dit gaande werk bestond aanvankelijk uit twee koppel maalstenen en vijf koppel kantstenen. De maalstenen lagen op de eerste zolder en vier van de vijf stellen kantstenen stonden in het onderachtkant op de begane grond. Het vijfde koppel stond in de westschuur. Her werd vanuit de molen met een lange as aangedreven. Een van de koppel maalstenen is later beneden opgesteld. Zo bleef deze molen tot maart 1947 op windkracht in bedrijf. Daarna volgde een periode van sterk verval.

Plannen voor grootschalige woningbouw op het Oostzijderveld maakten dat De Duinjager niet op deze plaats kon worden gehandhaafd. In 1959 heeft men de molen gesloopt en in het daaropvolgende jaar herbouwd op de onderbouw van molen De Kat te Zaandam.
Aldus verscheen op en in de onderbouw van een oliemolen een verfmolen,  uitgerust met twee koppel kantstenen, het grootste afkomstig uit De Bonte Hen (die ruim 15 jaar later zou worden herbouwd!), het kleinste uit De Oranjeboom Westzaan, een oorspronkelijke verfmolen, die in 1941 was gesloopt. Ook werden twee grote builen opgesteld, die op windkracht konden worden aangedreven. Voor al dit werk tekenden de molenmakers Husslage uit Zaandijk.

Eenmaal maalvaardig stelde de Zaanse molenvriend Evert Smit, tevens bewoner van de in de schuur aangebrachte woonruimte, De Kat regelmatig in werking.
In 1969 ging de fa. Gebr. Krijt de molen gebruiken voor haar zaagselhandel, maar spoedig moest dit werk wijken voor het toerisme, want in de vroege jaren '70 werd de Zaanse Schans 'voorgoed' als zodanig ontdekt: duizenden toeristen weten al tientallen jaren deze plek te vinden.
Later huurden Sjors van Leeuwen en Piet Kempenaar de molen, zij namen niet alleen het toeristische gedeelte voor hun rekening, maar gingen de molen ook weer gebruiken als verfmolen: voor de productie van natuurlijke verfstoffen en krijt. Daartoe werd naast de molen een loods gebouwd waar opgeslagen krijt wordt gedroogd. De molenaars moesten hiertoe min of meer het wiel uitvinden, want oude documenten of beschrijvingen hoe men vroeger verfhout verwerkte waren er eigenlijk niet meer.

In het najaar van 2009 werd begonnen met een herstelbeurt, die zich grotendeels ónder de molen voltrok: de oude oliekelders (uit de tijd dat De Kat oliemolen was) werden deels uitgegraven. Later is besloten, deze niet te herstellen; één kelder is als zodanig te herkennen, een ander blijft verborgen onder de vloer van de molen.
In oktober 2012 kreeg de molen twee nieuwe roeden; de oude, uit 1960 daterende, gelaste exemplaren waren na ruim 50 jaar aan vervanging toe.

Op 17 januari 2018 begon een buitengewoon interessante herstelbeurt: de hardstenen legger, waar de kantstenen van het zuiderkoppel overheen rollen, was na tientallen jaren versleten. Meestal wordt ervoor gekozen om een stalen plaat te plaatsen tegen het slijten maar hier heeft men de complete steen vernieuwd: de nieuwe legger is 246 cm. in diameter, 67 cm. dik en 9 ton zwaar.... Een dergelijke klus had zich al minstens 100 jaar niet meer in de Zaanstreek voorgedaan. Hiervoor moeten de kantstenen tijdelijk worden verwijderd en een stuk van de weeg gesloopt. Op donderdag 8 februari lierde men de steen naar zijn plaats. Van de gelegenheid werd gebruik gemaakt om de 7,5 meter lange steenspil eveneens te vernieuwen. Dit omdat de vorige spil nogal getordeerd was.
Al met al was dit een zeer bijzonder karwei!


De Kat

Aanvullingen

Aanvullingen

Een deel van de molenschuur was jaren als woonruimte ingericht. Sinds ca. 1980 worden hier verfstoffen bewaard en zijn kleurstoffen te koop, met name voor kunstschilders die hun eigen verf maken.

De enig overgebleven verfmolen van Nederland.

Vermoedelijk de drukst bezochte molen van Nederland wat aantallen bezoekers betreft.

Op deze plaats stond sinds 1781 oliemolen 'De Kat'. In 1960 werd de bovenbouw van de elders te Zaandam gesloopte verfmolen De Duinjager hierop geplaatst. Volgens Zaanse traditie kreeg deze molen daarna de naam 'De Kat'.

De Kat

Historische foto's

Historische foto's

Kijk op allemolens.nl voor historische foto’s en documenten van deze molen.
Vaags
Groot Wesseldijk
Verbij

De Kat

Actuele foto's

De Kat, Zaandam, Piet Glasbergen (15-11-2018) | Database Nederlandse molens
© Piet Glasbergen (15-11-2018)
De Kat, Zaandam, Piet Glasbergen (6-2-2018) | Database Nederlandse molens
© Piet Glasbergen (6-2-2018)
De Kat, Zaandam, Piet Glasbergen (6-10-2016) | Database Nederlandse molens
© Piet Glasbergen (6-10-2016)
De Kat, Zaandam, Koen van der Maat (9-8-2016) | Database Nederlandse molens
© Koen van der Maat (9-8-2016)
De Kat, Zaandam, Abel van Loenen (23-5-2015)De Kat en De Gekroonde Poelenburg (rechts) in de z.g. 'Luilakstand'. | Database Nederlandse molens
© Abel van Loenen (23-5-2015)
De Kat en De Gekroonde Poelenburg (rechts) in de z.g. 'Luilakstand'.
De Kat, Zaandam, Piet Glasbergen (23-1-2019) | Database Nederlandse molens
© Piet Glasbergen (23-1-2019)
De Kat, Zaandam,  J. Vingerhoed (21-3-2010)Droogschuur voor het krijt | Database Nederlandse molens
© J. Vingerhoed (21-3-2010)
Droogschuur voor het krijt
De Kat, Zaandam, Piet Glasbergen (6-10-2016) | Database Nederlandse molens
© Piet Glasbergen (6-10-2016)
De Kat, Zaandam, Piet Glasbergen (15-11-2018) | Database Nederlandse molens
© Piet Glasbergen (15-11-2018)
De Kat, Zaandam, Piet Glasbergen (22-2-2018) | Database Nederlandse molens
© Piet Glasbergen (22-2-2018)
De Kat, Zaandam, Piet Glasbergen (6-10-2016) | Database Nederlandse molens
© Piet Glasbergen (6-10-2016)
De Kat, Zaandam, Frank Moerland (11-8-2014) | Database Nederlandse molens
© Frank Moerland (11-8-2014)
De Kat, Zaandam, Ton Koorevaar (16-7-2010) | Database Nederlandse molens
© Ton Koorevaar (16-7-2010)
De Kat, Zaandam, Jorrit de Laat (7-5-2017) | Database Nederlandse molens
© Jorrit de Laat (7-5-2017)
De Kat, Zaandam, Jorrit de Laat (7-5-2017) | Database Nederlandse molens
© Jorrit de Laat (7-5-2017)
De Kat, Zaandam, Frank Moerland (11-8-2014) | Database Nederlandse molens
© Frank Moerland (11-8-2014)
 

Draag zelf bij

    Tekst  
Stuur ons uw teksten over deze molen
  |   Stuur ons uw teksten over de motor in deze molen (indien van toepassing)
Vanwege migratie van de server is het even niet mogelijk om teksten in te sturen.
   
    Foto's  
Stuur uw foto's van deze molen (ook eventuele motor)
Vanwege migratie van de server is het even niet mogelijk om foto's in te sturen.