Molen Tweede Broekermolen, Uitgeest

Uitgeest, Noord-Holland
b

korte karakteristiek

naam
Tweede Broekermolen
modeltype
Kantige molen, grondzeiler
functie
poldermolen
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming
Bemalen van de polder Uitgeester- en Heemskerkerbroek, thans op vrijwillige basis
adres
Lagendijk 8
1911 MT Uitgeest
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
fietsroute
fietsroute in de buurt van Tweede Broekermolen via fietsnetwerk.nl
Ten Bruggencate-nr.
00029
oude dbnr.
B729
Meest recente aanpassing
| Conversie
media-bestand
Molen 00029 Tweede Broekermolen (Uitgeest)
Theo van Hest (28-8-2017)

locatie

plaats
Uitgeest
plaatsaanduiding
gemeente
Uitgeest, Noord-Holland
kadastrale aanduiding
Gemeente Uitgeest, sectie I, nr. 47
geo positie
X: 110152, Y: 504475
N: 52.52610, O: 4.72636
biotoopwaarde
4 (aanvaardbaar)
landschappelijke waarde
Zeer groot maar wordt enigszins beperkt door rommelige bebouwing en beplantingen in de directe omgeving

contact en bezoek

bezoek/postadres
Lagendijk 8
1911 MT Uitgeest
molenaar
R. van Eerden
telefoon
e-mail

website
social media
open voor publiek
nee
gericht op scholen
nee
bijzonderheden

constructie

modeltype
Kantige molen, grondzeiler
krachtbron
wind
functie
romp
Eiken achtkant, gedekt met riet, op lage voet. De onderste ca. 2 meter gedekt met geteerde gepotdekselde planken
kap
Gedekt met riet
inrichting

Houten vijzel, Ø 2,20 m. met licht en zwaar werk.
Woning in de molen

versieringen

Sierlijk gesneden baard, donkergroen geverfd, wit afgebiesd, met in groen op witte fonds het opschrift 'Anno 1631'

Op de windpeluw in grote groene letters 'Tweede Broeker'

plaats bediening
grondzeiler
bediening kruiwerk
binnenkruier
plaats kruiwerk
bovenkruier
kruiwerk
52 houten en ijzeren rollen om en om; binnenkruirad (elektrisch kruien ook mogelijk)
vlucht
26,00 m.
vang
Stutvang; 4 vaste stukken. Vangbalk met klos; vangstok. Pal.
overbrenging

Bovenwiel 54 kammen
Bovenbonkelaar 26 kammen
Onderbonkelaar 36/26 kammen
Vijzelwiel 37 kammen
Overbrengingsverhoudingen 1 : 1,46 (licht werk) en  1 : 2,02 (zwaar werk).

hoogte
wiekvorm
Oud-Hollands
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
Hoogovens ✉︎ 6 buiten 1989 1990 buiten aanw. 26,00
Hoogovens ✉︎ 7 binnen 1989 1990 binnen aanw. 26,00
Pot ✉︎ ? binnen ? binnen 1990 26,00
Pot ✉︎ ? buiten ? buiten 1990 26,00
wiekverbeteringen

Deze molen heeft nooit een wiekverbetering ondergaan.

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
De Prins van Oranje ✉︎ 653 1870 1870? aanw.
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming
Bemalen van de polder Uitgeester- en Heemskerkerbroek, thans op vrijwillige basis
omwentelingen
geschiedenis

De tweede Broekermolen is een zeer waarschijnlijk in 1631 gebouwde achtkante binnenkruier. Hij bemaalde met nog vier, inmiddels verdwenen, molens de ca. 1805 ha. grote polder Uitgeester- en Heemskerkerbroek op de Schermerboezem.

Deze polder vormde een groot deel van het gebied, gelegen tussen de duinen en de vroegere Krommenije, de voormalige verbinding tussen het Alkmaardermeer en het IJ. Oorspronkelijk bestond dit uit enkele zelfstandige delen, de Heemskerker Noordbroek, de Heemskerker Zuidbroek en de aan het Alkmaardermeer grenzende Uitgeesterbroek. Met name dit laatste en laagst gelegen deel had vaak last van het vele water dat uit de duinen afkomstig was en via de hoger gelegen gronden onder Heemskerk zijn weg zocht naar het Alkmaardermeer. Dit leidde tot veel onenigheid tussen Heemskerk en Uitgeest. Men meende een oplossing te kunnen vinden in een regeling die in 1577 tot stand kwam, waarbij de Uitgeesterbroek en de Heemskerker Noordbroek zich tot één polder verenigden. De bij die gelegenheid genomen besluiten ten aanzien van de verbetering van de afwatering bleken onvoldoende, waarop in 1585 besloten werd om twee molens te bouwen.
Beide molens kwamen in 1586 gereed en werden gebouwd aan de Lagedijk te Uitgeest. Het waren buitendijks gelegen molens, die als onderdeel van de latere groep van vijf de nummers 1 en 4 zouden krijgen. 
De afvoer van duinwater was echter zo groot, dat al spoedig bleek dat twee molens voor de Uitgeesterbroek in ieder geval onvoldoende waren. Ondanks veel verzet van de zijde van het hoger gelegen Heemskerk werd in 1631 er een 'derden achtcanten waetermoolen' bijgebouwd. Blijkens een kaart uit 1637 was dit molen nr 2. Ook de toen al bestaande molens waren van dit type.
Dat Heemskerk toch profijt had van de nieuwe molen blijkt wel uit het feit, dat de Staten in 1637 beslisten dat alsnog in de kosten ervan moest worden meebetaald.
In 1647 kwamen er plannen op tafel om er nog twee molens bij te bouwen en ook nu stuitte dit op veel verzet. Heemskerk vond drie sluizen en drie molens voldoende, maar op 8 augustus 1654 beslisten commissarissen van de Staten dat er nog twee molens voor gezamenlijke rekening moesten worden geplaatst. Spoedig daarna stonden er aan de Lagedijk vijf molens. De molens nummer 3 en 5 moeten dus in of kort na 1654 zijn gebouwd.
Zo'n dertig jaar later werd het door de molens bemalen gebied vergroot met de aangrenzende polder Heemskerker Zuidbroek. De Zuidbroek had voorheen een eigen molen die, waarschijnlijk via een voorboezem en een sluis in de Sint Aagtendijk, uitmaalde op de Kil, het overblijfsel van de Krommenije.
Nadat deze molen in 1682 verbrandde werd de lozing op de Heemskerker Noordbroek, waarvoor al in 1675 een overeenkomst was gesloten, een definitieve zaak.

In 1800 bleek een van de molens aan groot herstel toe, maar met het voorstel om hem maar buiten dienst te stellen kon een meerderheid zich niet verenigen. Anders was dat in 1805: op 12 juni dat jaar verbrandde molen nr. 5 en ondanks veel verzet werd besloten deze niet meer te berbouwen.
In 1856 verbrandde molen nr. 1. Deze was nog met een scheprad uitgerust en dateerde waarschijnlijk van 1586 (inderdaad: de jaartallen vormen een anagram). Op de plaats van deze molen werd in bet daarop volgende jaar een nieuwe achtkante vijzelmolen gebouwd naar ontwerp van Aart van Lith, toen de vaste molenmaker van de polder.

Molen nr. 2, de molen dus waar dit verhaal over gaat, werd in 1866 vervijzeld.

In 1874 werd besloten de bemaling te versterken met een stoomgemaal dat op de oude schutsluis aan het begin van de Lagedijk werd gebouwd. Het gemaal, dat werd uitgerust met twee vijzels, kwam nog in datzelfde jaar gereed waarna in 1876 de molens nummer 3 en 4 werden afgebroken.
De beide overgebleven molens bleven in bedrijf, tot in 1925 het gemaal werd geëlektrificeerd en de vijzels ervan vervangen werden door pompen. Het definitieve besluit viel op 3 februari 1926. Molen nr. 1 werd in april 1929 voor ƒ 1540,-- voor afbraak verkocht, daarna onttakeld en in 1930 geheel afgebroken.

Molen nr. 2 werd op 11 januari 1930 verkocht aan oud-molenaar Cor Deijle, die de molen vanaf 1916 had bemalen: hij bleef de molen bewonen. Aan hem is te danken dat de molen als monument behouden bleef: uitwendig bleef de molen althans in redelijke staat intact. Wél werden in de loop der jaren de gaande werken verwijderd en de waterlopen gedicht. Na het overlijden van Deijle (18 maart 1967) is de molen als zomer- en weekendverblijf gebruikt.

Nadat de molen in 1975, nadat de toenmalige Potroeden waren gerepareerd, weer draaivaardig was gemaakt (en ook weer af en toe aan het draaien werd gebracht) werd in later jaren gestreefd naar algeheel maalvaardig maken.
In 1989 begon ingrijpend herstel: nieuw ondertafelement, achtkant rechtgezet t.o.v. fundering, dichtgemaakte waterlopen uitgegraven en hersteld, nieuw gaandewerk (op bovenwiel na) en roeden. Ook is hier toen 'licht en zwaar werk' toegepast, zodat de vijzel, afhankelijk van de wind, met twee snelheden kan worden aangedreven.
Opmerkelijk: dit ingrijpende herstel, met maalvaardig maken, bereikte men met steun van allerhande instanties, waaronder het waterschap, terwijl de molen particulier bezit bleef(!). In die tijd was Niels Daan eigenaar; in 1997 werd dat de familie Van Eerden.

In 2014 werd de molen door een gespecialiseerd bedrijf ingepakt en vervolgens uitgegast, dit om de bonte knaagkever uit te roeien. Kort daarna kon de molen weer malen.


aanvullingen

toelichting naam

Ooit werd de polder "De Uitgeester- en Heemskerkerbroek" bemalen door vijf molens. Dit was, gezien vanuit het westen, de tweede.

foto's

foto's