Het malen van graan op professionele basis
Donderdag t/m zaterdag 10.00 - 17.00 uur en op afspraak. Ontvangstruimte naast de molen.
Schoolbezoek volgens afspraak via molendezandhaas@hetnet.nl
Eén koppel 17der blauwe en één koppel 17der kunststenen (met regulateurs) op windkracht; één koppel 17der blauwe en één koppel 17der kunststenen, elektrisch aangedreven; twee builen; twee mengketels; haverpletter (elektrisch aangedreven); walsenstoel (1920); kammenluiwerk; elektrisch luiwerk; twee jacobsladders; afschietwerk; bilmachine.
Eenvoudige baard, donkergroen geverfd, zonder opschrift
In het riet gedekt: "sh 1779"
Achterop de kap een kleine windvaan in de vorm van een haas.
Bovenwiel 66 kammen
Bovenschijfloop 30 staven, steek 11 cm.
Spoorwiel 86 kammen
Steenschijflopen 26 en 25 staven, steek 9,5 cm.
Overbrengingsverhoudingen 1 : 7,28 en 1 : 7,57
| fabrikant | roenummer | positie bouw | fabricagejaar | jaar gestoken | positie | jaar verdwenen | lengte | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Vaags | ✉︎ | 418 | binnen | 2017 | 2018 | binnen | aanw. | 24,10 |
| Vaags | ✉︎ | 419 | buiten | 2018 | 2018 | buiten | aanw. | 24,20 |
| Vaags | ✉︎ | 361 | binnen | 2016 | 2016 | binnen | 2018 | 24,20 |
| Vaags | ✉︎ | 360 | buiten | 2016 | 2016 | buiten | 2018 | 24,20 |
| Derckx | ✉︎ | 426 | buiten | 1982 | 1982 | buiten | 2016 | 24,20 |
| Derckx | ✉︎ | 427 | binnen | 1982 | 1982 | binnen | 2016 | 24,20 |
| Pot | ✉︎ | 2109 | buiten | 1908 | 1908 | buiten | 1982 | 24,10 |
| Pot | ✉︎ | 1049 | binnen | 1876 | binnen | 1982 | 24,10 |
Vanaf 1992 had deze molen op beide roeden het systeem Fauël (fokwieken) met automatische remkleppen. Deze konden ook via de doorboorde bovenas worden bediend. Daarvoor had de molen altijd Oud-Hollandse ophekking.
In de zomer van 2016 is de opzet van het wiekenkruis fors gewijzigd: beide nieuwe roeden kregen een Van Bussel-stroomlijnneus, de binnenroede bovendien een Ten Haveklep.
| fabrikant | asnummer | fabricagejaar | jaar gestoken | jaar verdwenen | lengte | |
|---|---|---|---|---|---|---|
As g.n., Barneveld & Co, W.
|
✉︎ | g.n. | 1889 | 1889? | aanw. |
Het malen van graan op professionele basis
De gemeente Velsen is sinds 1957 eigenaar; daarvoor was dat Klaas Boekel.
Voor 1583 moet er te Santpoort een korenmolen hebben gestaan, die waarschijnlijk bij het beleg van Haarlem rond 1576 door de Spanjaarden is verwoest. Het bestaan van een molen blijkt uit een memorie van overwegingen van de ambachtsheer van Santpoort ter zake van een eventuele herbouw en verpachting van de korenmolen, gedateerd 5 juli 1583. Hierin wordt gesproken over "den wintmoelen eermaels gestaen ende gelegen inde Santpoorte buyten der stadt Haarlem, welke molen diende tot commoditeyt van alien den geenen die van outs altoes her coorn aldaer hebben doen maelen". Op een in 1611 gemaakte kaart staat op deze plaats een korenmolen aangegeven.
Het malen op de molen werd echter in de 18de eeuw op den duur door toenemende beplanting in de omgeving meer en meer belemmerd, waarover de molenaar zich meermalen beklaagde bij de Raad en Rentmeester-Generaal van de Domeinen, waaraan hij de betaling van windrecht verschuldigd was. Deze deed hiervan bij brief van 9 maart 1761 verslag aan de Gerechte der Heerlijkheid Velsen ende de Santpoort en verzocht tevens de situatie te willen bezien en om verbetering ervan te bewerkstelligen. Uit de antwoordbrief van Schout en Schepenen blijkt dat niet alle betrokkenen tot evenveel medewerking bereid waren en dat, naar werd gezegd, de toenmalige molen in 1714 was gebouwd.
De problemen bleken echter op de lange duur niet oplosbaar en zo gebeurde het dat op 14 december 1778 Arie Royestein, "eigenaar en bemaalder van de koornmolen genaamt de Sandhaas", in aanwezigheid van twee schepenen van de Ambachtsheerlijkheid als getuigen, een overeenkomst sloot met de bakkers en baksters van Velsen, Santpoort, Spaarndam, Spaarnwoude, Bloemendaal, Overveen en Schoten inzake het bouwen van een nieuwe molen. Deze afnemers van zijn meel hadden in het verleden al veelvuldig geklaagd zowel over de te verkrijgen kwantiteit als de kwaliteit, wat meestal verband hield met de ondervonden windbelemmering. Arie Royestein verklaarde zich bereid een nieuwe molen te bouwen en deze 40 voet hoger te maken dan de bestaande. Teneinde dit te kunnen financieren werd overeengekomen dat de afnemers voor elke zak tarwe of rogge, hetzij gemalen of slechts gebroken, een stuiver maalloon extra zouden betalen en wel gedurende de eerste tien jaar, te beginnen op 1 januari 1779, en de vijf daarop volgende jaren de helft minder. Dit alles echter op voorwaarde dat de Heer van Velsen en Santpoort hierin zou toestemmen, waarna zo spoedig als het seizoen het toeliet een nieuwe molen zou worden gebouwd. Het is niet duidelijk of toen de bestaande molen is verhoogd door er een onderachtkant onder te plaatsen of dat er een geheel nieuwe molen is gebouwd. De indruk bestaat dat dit laatste het geval is.
Tot 1920-1921 is er uitsluitend op windkracht gemalen. In die tijd zijn op de eerste zolder twee elektrisch aangedreven koppel stenen geplaatst en omstreeks 1936 hield het gebruik van de windkracht op. Tot 1957 is er beneden in de molen een maalbedrijf uitgeoefend.
In 1957 is de molen, die na roedebreuk in 1950 nog slechts een roe had, aan de gemeente Velsen verkocht, waarna in 1964 restauratie volgde. Vanaf dat jaar werd de molen zo eens per maand weer voor de prins in werking gesteld.
Vanaf 1983 bekommerde de Stichting Korenmolen De Zandhaas zich over het wel en wee van de molen en werd beijverd dat de molen weer echt ging malen. Met de gemeente kwam men overeen dat de stichting huurder van de molen werd. Omdat de stichting een beroepsmolenaar een kans wilde geven om in de molen een maalbedrijf te beginnen, werden de roeden voorzien van fokwieken en werd in 1992 de bovenas doorboord voor de bediening van automatische remkleppen. In de jaren daarvoor was al veel werk verricht, zoals het herstellen en deels vernieuwen van de zoldervloeren. Ook werd een koppel stenen verwijderd. Dat was namelijk, gezien de zeer ongelukkige plaatsing bij een trap, overduidelijk later toegevoegd. Op 1 januari 1993 kon de molenaar zijn bedrijf starten.
Thans draait de molen zeer vaak, waarbij ook veel wordt gemalen.
In juli 2016 werd de ophekking verwijderd en vervolgens beide roeden gestreken. Niet lang daarna werden nieuwe gelaste gedeelde roeden gestoken. De binnenroede voorzien van een Ten Haveklep en beide roeden met stroomlijnneuzen in de stijl van Van Bussel.
In april 2017 volgde evenwel stilzetting als gevolg van de problemen rond de gedeelde roeden. Gemalen deed men daarna volop, maar tijdelijk alleen op de elektromotor.
Op 5 februari 2018 werd begonnen met het kaalzetten van beide roeden, 13 februari zijn zij verwijderd. 26 maart heeft men nieuwe roeden gestoken. Reeds korte tijd later draaide de molen weer.
Constructie
De geheel van grenen gemaakte molenromp bestaat uit een op ca 1 m hoge penanten geplaatst onderachtkant met twee bintlagen en een hierop staand bovenachtkant met drie bintlagen. Opmerkelijk is dat in ieder veld van het bovenachtkant drie veldkruisen aanwezig zijn en dat de hondsoren onder het boventafelement ontbreken. Aan de voegbouten van de kap is nog te zien dat de molen merkwaardigerwijs nog gebouwd is met toepassing van de oudst bekende staartconstructie: de afgezaagde, in de voeghouten achtergebleven uiteinden van de halve middelbalkstukken zijn nog aanwezig en pas later vervangen door een lange spruit.
Afwijkend is ook de constructie van de stelling: de acht hoekpalen ervan zijn ieder voorzien van twee vorkgewijs ingeplante schoren, een constructie die gebruikelijk is in het noorden van Nederland, maar elders zelden te zien is.
Vrijwel alles wat ooit in De Zandhaas aan maalwerk, zowel voor wind- als motorische kracht, werd aangebracht, is nog aanwezig en zo is in deze molen de overgang van windbedrijf naar elektrische maalderij buitengewoon goed te zien. Alleen al in dat opzicht is dit een bijzondere korenmolen.
Waarschijnlijk is de elektromotor van de Zandhaas een van de oudste nog werkende motoren van Nederland.
Tot ca. 1966 had deze molen geen normale bliksembeveiliging, maar een lange op de kap staande pen. Dit is met name in Duitsland zeer gebruikelijk, maar in Nederland alleen bij uitzondering toegepast.
