Molen De Eenhoorn, Haarlem

Haarlem, Noord-Holland
b

korte karakteristiek

naam
De Eenhoorn
modeltype
Paltrokmolen
functie
zaagmolen
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Het zagen van hout, thans op vrijwillige basis

adres
Jaagpad 6F
2034 JM Haarlem
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
fietsroute
fietsroute in de buurt van De Eenhoorn via fietsnetwerk.nl
Ten Bruggencate-nr.
02571
oude dbnr.
B660
Meest recente aanpassing
| Geschiedenis
media-bestand
Molen 02571 De Eenhoorn (Haarlem)
Toby de Kok (25-11-2017)

locatie

plaats
Haarlem
plaatsaanduiding
gemeente
Haarlem, Noord-Holland
kadastrale aanduiding
Gemeente Haarlem, sectie Y, nr. 537
geo positie
X: 103959, Y: 485879
N: 52.35843, O: 4.63794
biotoopwaarde
3 (matig)
landschappelijke waarde
Niet al te groot door omringende bebouwing en begroeiing, al is de omgeving van de molen sterk verbeterd nadat in 2006 een groot ziekenhuis, dat ten zuidwesten van de molen stond, is afgebroken.

contact en bezoek

bezoek/postadres
Jaagpad 6F
2034 JM Haarlem
molenaar
Jos van Schooten / Joyce Beneker
telefoon
06-20425824 / 06-14120010
social media
open voor publiek
ja
open op zaterdag
ja
open op zondag
nee
op afspraak
ja
openingstijden

Zaterdag 10.30 - 17.00 uur, soms ook op zondag. 

toegangsprijzen
winkelinformatie
meelverkoop
nee
museuminformatie
gericht op scholen
ja
informatie voor scholen

Scholen en groepen op afspraak. 
Zie ook de website van de SMZK. 

bijzonderheden

constructie

modeltype
Paltrokmolen
krachtbron
wind
functie
romp
Zij- en achterwanden gedekt met conische planken; voorzijde in visgraatverband; geheel geteerd
kap
Gedekt met gepotdekselde planken; geheel geteerd
inrichting

Drie zaagramen met twee sleden; twee winderijen

versieringen

Vergulde windvaan in de vorm van een eenhoorn.

Op de achterbalk een houten bord met daarop de naam van de molen.

Op de vulstukken om de bovenas is met grote letters geverfd: 'TJB 1897'. Mogelijk kreeg de molen in dat jaar deze as (waarvan het fabrikaat niet met zekerheid bekend is).

plaats kruiwerk
onderkruier
kruiwerk
Specifiek rollenkruiwerk; 44 houtenrollen. Elektrische kruiaandrijving (er is ook een kruirad).
vlucht
20,05 m.
vang
Vlaamse vang; 4 deels vaste, deels scharnierende stukken. Binnenvangstok. Trekvang; pal.
overbrenging

Bovenwiel 75 kammen
Krukwiel (varkenswiel) 33 kammen, steek 9,5 cm.
Overbrengingsverhouding 1 : 2,27

hoogte
van de stelling: 2,80 m.
wiekvorm
Oud-Hollands
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
Straathof ✉︎ 367 binnen 2023 2023 binnen aanw. 20,05
Straathof ✉︎ 366 buiten 2023 2023 buiten aanw. 20,05
Burger ✉︎ g.n. buiten 1967 1967 buiten 2023 20,05
Burger ✉︎ g.n. binnen 1967 1967 binnen 2023 20,05
Pot ✉︎ 2410 buiten 1917 1928 buiten 1966 20,00
Pot ✉︎ ? binnen ? 1928 binnen 1966 19,75
wiekverbeteringen

Deze molen heeft nooit een wiekverbetering ondergaan

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
Kon.Ned.Grofsmederij ✉︎ ? ? 1897? aanw.
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
of eerder
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming

Het zagen van hout, thans op vrijwillige basis

omwentelingen
eigendomshistorie

De gemeente Haarlem is eigenaar sinds 1963, daarvoor was dat, met een onderbreking, De Hollandsche Molen. 

geschiedenis

Het oorspronkelijke bouwjaar van deze houtzaagmolen is niet precies bekend. Archivaris J.R. Persman (van de provincie Noord-Holland) kwam op grond van oude transport(=verkoop-)acten tot de conclusie, dat er al rond 1640 een zaagmolen op deze plaats stond; ook op enkele kaarten uit die tijd staat reeds een 'saeghmolen' vermeld. 
Bij de restauratie van 1992-1993 werd in één van de vervangen delen van de kruivloer de inscriptie '23-8-1776' gevonden. Gezien de gehele constructie is het niet onmogelijk dat de molen inderdaad uit dat jaar dateert. In dat geval zou de huidige molen een opvolger zijn van een eerder gebouwd exemplaar.
Feit is dat tot in de twintigste eeuw er, behalve de namen van eigenaren, vrij weinig over deze molen bekend is.

Omstreeks 1926-1927 werd bij de molen een elektrische zagerij in gebruik genomen. Eigenaar was toen de houtzager Aart Staal. Hij verkocht zijn molen aan de jonge Vereeniging De Hollandsche Molen en zaagde zo nu en dan nog op windkracht. Helaas: Staal redde het niet en ging failliet. Daarna werd de firma Bethlem & Sneeboer de nieuwe huurder, maar al spoedig gebruikte die alleen nog de elektrische zagerij. 
In de jaren 1949-1957 is de molen overgedragen geweest aan de Stichting Nehim Molen De Eenhoorn.

De molen werd vanaf de restauratie in 1966/67 tot 1986 eens per maand in werking gesteld; in dat laatste jaar werd het beheer van de molen overgedragen aan de Stichting Molens Zuid-Kennemerland en sindsdien is de molen vaker in bedrijf.
Geleidelijkaan hebben vrijwilligers van de SMZK het zaagwerk hersteld, waardoor rond 1990 weer gesproken kon worden van een maalvaardige molen.

In 1992/93 volgde dan flink herstel aan de hoofdconstructie, zoals de koningsstijl en de onderbouw en werd de conische beplanking van de linkerzijde in ere hersteld.
Vervolgens is jarenlang op vrijwillige basis gedraaid, waarbij meestal ook werd gezaagd.

In oktober 2015 bleek bij onderhoud dat de keuning aan het verzakken was, dit vermoedelijk omdat de fundering het niet meer aan kon. Als gevolg werd de molen voor onderzoek stilgezet. Na uitvoerige werkzaamheden in 2016 was het hart van de molen weer zodanig ondersteund, dat er weer gekruid en dus ook gedraaid en gezaagd kon worden.
Evenwel is later besloten dat er toch aan de fundering gewerkt moest worden: 7 maart 2019 startte de molenmaker met het vervangen van de hoofdfundering midden onder de molen en dat hield nogal wat in: er werden enige funderingspalen bijgeperst en de gemetselde muur werd grotendeels gesloopt en daarna in beton vervangen. Het hart, diep en centraal onder de molen gelegen, is min of meer vernieuwd. Intussen stond de molen opgeblokt op de ringmuur (en was al die tijd uiteraard niet draai- of maalvaardig).
In het najaar was 2019 was deze klus, vermoedelijk de ingrijpendste (en minst zichtbare!) die deze molen ooit heeft ondergaan, achter de rug en kon de molenaarsploeg de draad weer oppakken.

In de loop van 2021 bleken beide inmiddels 55 jaar oude roeden aan vervanging toe. Halverwege dat jaar zette men de molen om die reden stil. Daarna werd gewerkt aan de financiering van nieuwe roeden. 
Deze werden in 2023 geproduceerd en in december 2023 gestoken. Voor de jaarwisseling was de ophekking al min of meer gereed. 

De Eenhoorn is een wat uitzonderlijke paltrok, omdat hij oorspronkelijk was uitgerust met vier in plaats van de gebruikelijke drie zaagramen. Daarom heeft hij, van voor naar achter gezien, ook een wat grote breedte. Later is het achterste zaagraam van de zaagvloer weggehaald om het vervolgens, met een gewichtenbak ter verzwaring, horizontaal op de zolder te laten meedraaien. Het kon immers voor de balans niet worden gemist.

Eigenaren van De Eenhoorn
1776-1783 erven Willem Vriends en Vincent van Oukerke
1783-1810 Vincent van Oukerke
1810-1821 weduwe Catharina van der Vlugt
1821-1824 Jan Kapteijn en Egbert de Vries
1824-1829 Jan Kapteijn
1829-1846 kinderen Kapteijn
1846-1873 Petrus Verdegaal
1873-1885 erven Verdegaal
1885-1912 Corstiaan Bos en Gerardus Bos
1912-1923 Andries van Gein (pachter) 
1923-1924 Solko Walle Hoekstra
1924-1927 Aart Staal
1927-1949 Vereniging de Hollandsche Molen
1949-1958 Stichting NEHIM Molen de Eenhoorn (=Fa. Rote Amsterdam) 
1958-1963 Vereniging de Hollandsche Molen
1963-heden Gemeente Haarlem

aanvullingen

toelichting naam

Mogelijk is deze molen vernoemd naar Jacob Paulus Hoorn, die in het verre verleden een tijdlang eigenaar was. De naam "De Eenhoorn" is hoe dan ook al bijzonder lang aan deze molen verbonden.

unieke eigenschap

De enige houtzaagmolen in Nederland met een vierslags-krukas (drieslags is veel gebruikelijker).

Van de nog bestaande paltrokken de enige met aan beide kanten van de stelling een loopbrug.

literatuur

Marcel Bulte, Het Schalkwijk van weleer. Schalkwijk en het dagelijkse leven tussen 1900 en 1960. Haarlem 1985.
P. Jongens e.a., 'Sterck en weldoortimmert', een kwart eeuw restaureren in Haarlem. Haarlem 1983.
J.R. Persman, 'Een houtsaaghmolen genaempt een palsrock voerende Den Eenhoorn', in: Jaarboek Vereniging Haerlem 1979 (Haarlem 1980) 47 - 58.
J.H. Grabandt-Pleging en P.E.M. Hammann, 'De molens aan het Spaarne', in: B.C. Sliggers (ed.), De loop van het Spaarne. (Haarlem 1987), 91 - 109.
A.G. van der Steur, 'Vijfenzeventig jaar op de bres voor de monumenten en het stadsschoon van Haarlem', in: Jaarboek Vereniging Haerlem 1977 (Haarlem 1978) 185 - 187.
Gerbrand de Vries, 'Een Besonder Creckwerk', Uitgeest 1986.
L. Middelkoop, 'De Eenhoorn, paltrok-houtzaagmolen'; Haarlem 1993

foto's

foto's