Molen De Roosdonck, Nuenen

geschiedenis

toestand

werkend

bouwjaar

1884

bedrijfsvaardigheid

Maalvaardig

bestemming

Het malen van graan, thans op vrijwillige basis

molenmaker

Antonius van Himbergen, Eindhoven (1884) Fa. Adriaens, Weert (1971/73)

omwentelingen

eigendomshistorie

Sinds 1995 is Hennie Merks eigenaar, eerder was dat vanaf 1970 de gemeente Nuenen. Noud Merks, vader van bovengenoemde Hennie, was daarvoor eigenaar.

geschiedenis

De molen is in 1884 in opdracht van Marcellus van den Eijnden uit Dommelen gebouwd door Antonius van Himbergen uit Woensel (Eindhoven).
Het is een andere molen geworden dan voorzien: Van den Eijnden had in juli 1883 een stuk grond gekocht om daar een stenen stellingmolen te laten bouwen. Nadat in augustus 1883 met het werk was begonnen, voltrok zich op 17 oktober een ramp: de op dat moment ruim vijftien meter hoge romp stortte in. Hierbij kwam de 18 jaar oude metselaar Martinus Swinkels om het leven, enkele anderen raakten ernstig gewond. De oorzaak zocht men in het gebruik van ondeugdelijk materiaal.

Vervolgens viel het besluit, een iets andere, lagere, molen te bouwen: dat werd de ronde stenen beltmolen die er nog altijd staat. Het ruimen van het puin en de bouw van de nieuwe molen moeten zich snel hebben voltrokken, want op 13 augustus 1884 was deze molen maalvaardig.

Bij de bouw maakte Van Himbergen, zoals hij vaker deed, gebruik van slooponderdelen van elders en inmiddels is bekend waar de voornaamste onderdelen in Nuenen vandaan zijn gekomen: kap, bovenas, roeden, bovenwiel en -bonkelaar zijn afkomstig van de in 1883 gesloopte molen van de polder Oud-Schuddebeurs te Simonshaven (ZH).
Op zich is dit opmerkelijk: de molen te Simonshaven was aanzienlijk kleiner dan 'Nuenen' en tot de dag van vandaag valt dat van buiten op door de zeer slanke romp met daar bovenop de tamelijk kleine kap. De roeden, fabricaat Pannevis en in Simonshaven 22,80 meter lang, werden in Nuenen met houten stukken van 1,80 meter verlengd, zodat de vlucht op maar liefst 26,40 meter uitkwam. In de praktijk heeft de molen in Nuenen met dat wiekenkruis tot diep in de 20ste eeuw gefunctioneerd. 

In 1887 verleende de gemeente vergunning om de molen geschikt te maken voor het olieslaan. Van den Eijnden kocht daartoe bij zijn Heezer collega Van Asten twee slagheien met toebehoren en een tweetal kantstenen uit diens oliemolen aan de Leenderweg (St. Victor). Het oliewerk bevond zich op de begane grond van de molen en was tot 1930 in gebruik, waarna het werd verwijderd.
Inmiddels was in 1898 Hendricus Merks, afkomstig uit Boxtel, eigenaar van de molen geworden. Later ging de molen over naar zijn zoon Arnoldus Martinus, beter bekend als Noud Merks.

Na 1945 verhuisde het Engels kruiwerk van de door oorlogsgeweld onherstelbaar beschadigde molen op het Hoogeind te St. Oedenrode naar Nuenen.
In 1959 kwam De Roosdonck buiten bedrijf, waarna zwaar verval intrad.

Om de molen te kunnen behouden, kocht de gemeente Nuenen in 1970 de molen aan. Eind 1971 werd de (kort daarvoor ingestorte) inrijpoort hersteld; daarna kwam de molen zelf onderhanden. In 1972 werd volop aan de molen gewerkt. 
Op 25 augustus 1973 werd de molen feestelijk in gebruik genomen. In de daarop volgende jaren liet oud-eigenaar Noud Merks De Roosdonck, zoals de molen nu heette, regelmatig draaien.
Later werd Merks' taak meer en meer overgenomen door vrijwillige molenaars en van lieverlee werd er niet alleen gedraaid, maar ook gemalen. Belangrijk was hierbij Piet Berkers: met zijn grote technische kennis heeft hij veel voor deze molen (en ook andere molens) kunnen betekenen. Helaas overleed hij - veel te vroeg - in 2003.

In 1995 was weer behoefte aan herstel: de gehele staart, dakbedekking en al het houtwerk van het gevlucht werden vervangen. Tevens werd de kap, als eerste in de omgeving, voorzien van een dakgoot om de problemen van vochtdoorslag op de stenen romp tegen te gaan.

Wat het eigenaarschap betreft had zich intussen iets opmerkelijks afgespeeld: de molen was weer in particuliere handen overgegaan. Henny Merks, zoon van Noud, werd de nieuwe eigenaar en ook werd de Stichting "Vrienden van De Roosdonck" opgericht om - middels verschillende sponsoren - de nodige gelden bijeen te brengen voor het onderhoud van de molen.

In het voorjaar van 2004 besloot men de molen in de sobere kleurstelling die lang geleden was toegepast te schilderen. De zeer brede witte banden op de romp, op zich heel kenmerkend voor deze molen, waren al in 1995 weggelaten omdat ze steeds erg snel verweerden en het schilderen niet bij te houden was.
Een elektrisch aangedreven koppel stenen dat in de onderbouw was geplaatst, heeft men later verwijderd en verkocht aan Woudrichem.

In het late najaar van 2019 werd de bijna 25 jaar oude staart opnieuw vervangen en wel op aparte wijze: voor de staartbalk en lange spruit gebruikte men de oude (gelaste) roeden van De Zandweg te Rotterdam. Het hergebruiken van oude roeden voor andere onderdelen kwam vooral in Brabant in vroeger tijd zeer veel voor en men heeft deze traditie hier nieuw leven ingeblazen.

In mei 2022 stond de molen tijdelijk zonder roeden: deze waren gestreken om te worden nagekeken maar het ging vooral om vervanging van de ruim 25 jaar oude ophekking. Het werk vlotte goed: al op 2 juni werden de roeden opnieuw gestoken en kort daarna draaide de molen weer.
Op 20 augustus volgde de officiële ingebruikname door locoburgemeester Ralf Stultiëns. 

Over de roeden van deze molen nog meer: zoals al vermeld was deze molen vanouds uitgerust met veel te korte Pannevis-roeden (uit Simonshaven), die met houten stukken waren verlengd. Deze waren, toen met de grote restauratie werd begonnen, nog altijd in die vorm aanwezig. Evenwel koos men in 1972/73 voor nieuwe gelaste roeden, nu met een lengte van 26,00 meter. Deze waren daarmee flink zwaarder dan de vroegere constructie en dat bleek al snel: bij het proefdraaien dompte het gevlucht en sloeg tegen de romp. Sindsdien is de bovenas aan de achterzijde met ijzeren platen verzwaard.
Die Pannevis-roeden had men intussen verkocht aan de toenmalige eigenaar van de molen aan de Boschdijk te Acht (Eindhoven). Deze liet ze daar echter niet steken, maar verkocht ze door naar Baexem (Lb.). Daar dienden zij, inmiddels met ijzeren bussen tot 25,30 meter verlengd, tot 2005 standerdmolen "Aurora".
Eén complete roede wordt vanaf 2005 bij de molen in Baexem bewaard, een stuk van ca. 4 meter lengte van de andere roede keerde terug naar Nuenen en is daar in gebruik genomen als soort van lichtbalk.
Intussen moet worden geconstateerd dat de in 1973 gestoken Derckx-roeden de 50 jaar gehaald hebben en, omdat zij net zijn nagekeken en weer gestoken, is aan te nemen dat zij nog heel lang mee zullen gaan.