Molen Op de Vrouweheide, Ubachsberg

Ubachsberg, Limburg
b

korte karakteristiek

naam
Op de Vrouweheide
modeltype
Ronde molen, beltmolen
functie
korenmolen
bouwjaar
herbouwd
1958 / 1989
bedrijfsvaardigheid
Draaivaardig
bestemming

Vh. het malen van graan, thans buiten bedrijf; woning.

adres
Vrouwenheide 1
6367 JZ Voerendaal (Ubachsberg)
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
fietsroute
fietsroute in de buurt van Op de Vrouweheide via fietsnetwerk.nl
Ten Bruggencate-nr.
01134
oude dbnr.
B474
Meest recente aanpassing
| Eigenaar
media-bestand
Molen 01134 Op de Vrouweheide (Ubachsberg)
Marcel van Nies (10-9-2017)

locatie

plaats
Ubachsberg
plaatsaanduiding
gemeente
Voerendaal, Limburg
kadastrale aanduiding
Gemeente Voerendaal, sectie C, nr. 2454
geo positie
X: 194721, Y: 317389
N: 50.84497, O: 5.95115
biotoopwaarde
4 (aanvaardbaar)
landschappelijke waarde
Zeer groot; bijzonder hoog gelegen en vanuit zuidelijke richtingen al van kilometers zichtbaar

contact en bezoek

bezoek/postadres
Vrouwenheide 1
6367 JZ Voerendaal (Ubachsberg)
molenaar
telefoon
043-451 2272
e-mail

website
social media
open voor publiek
nee
gericht op scholen
nee
bijzonderheden
De molen is een grondzeiler op een plateau met een gegraven inrit en is de hoogst gelegen windmolen in Nederland

constructie

modeltype
Ronde molen, beltmolen
krachtbron
wind
functie
romp
Ronde stenen molen
kap
Gedekt met dakleer
inrichting

Gaandewerk, op bovenwiel na, geheel uitgebroken.
Woning in de molen

versieringen

Aardige baard, donkergroen geverfd, met witte versieringen en over de gehele breedte het opschrift: 'Op de vrouwe heide'

plaats bediening
beltmolen
bediening kruiwerk
buitenkruier
plaats kruiwerk
bovenkruier
kruiwerk
Engels; kruilier
vlucht
23,20 m.
vang
Vlaamse vang; vangstok
overbrenging

Bovenwiel 58 kammen
Rest gaandewerk niet meer aanwezig

hoogte
wiekvorm
Oud-Hollands
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
Derckx ✉︎ 611 buiten 1989 1989 buiten aanw. 23,20
Derckx ✉︎ 612 binnen 1989 1989 binnen aanw. 23,20
Pot ✉︎ 869 ? 1874 1923 ? 1982? 24,00
Pot ✉︎ ? ? ? 1923 ? 1982? 24,00
wiekverbeteringen

Op deze molen is nooit een wiekverbetering toegepast.

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
Enthoven & Co, L.I. ✉︎ 84 1851 1958? aanw.
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Draaivaardig
bestemming

Vh. het malen van graan, thans buiten bedrijf; woning.

molenmaker
Fa. Adriaens, Weert (1958) Fa. Adriaens, Weert (1989)
omwentelingen
geschiedenis

Op 27 augustus 1858 kocht Leonard Joseph van de Weyer, graanhandelaar en molenaar te Wittem, een perceel heide voor de som van 25 gulden. Daarop liet hij een windmolen bouwen. Een kleine gevelsteen heeft het opschrift J. v.d. W. 1857. Het jaartal is te vroeg, want de gemeente Voerendaal kreeg bij besluit van Gedeputeerde Staten pas op 19 maart 1858 toestemming om het stuk grond te verkopen.

Als we aannemen dat de molen de eerste zestig jaar van zijn bestaan weinig veranderingen heeft ondergaan, dan had hij een wat vreemd uiterlijk, mogelijk iets typisch Zuid-Limburgs: een zware bakstenen romp, een betrekkelijk kort gevlucht van ongeveer 24 meter, een kleine geasfalteerde kap en een dunne houten staart met verbindingstukken tussen de lange en de korte spruit.
Blijkbaar waren de bakstenen en/of het metselwerk niet van geweldige kwaliteit, want de romp moest later tegen doorslag van hemelwater geteerd worden, waardoor hij de bijnaam de Zwarte Beer kreeg.
De molen had een koppel 17der Duitse en een koppel Franse stenen. Volgens overlevering zou het buitenwerk afkomstig zijn van een windmolen in Laurensberg, vlak over de Duitse grens bij Aken. Naast de romp was een deel van de berg weggegraven voor de oprit en de bouw van een magazijn. In het magazijn werd in het begin van de 20e eeuw een dubbele maalstoel met een gloeikop-ruwoliemotor geplaatst. De koelvaten, gevuld met regenwater, stonden buiten naast de machinekamer.

In 1876 ging de molen met een aantal goederen in Voerendaal over op Maria Catharina Grooten, weduwe van Joseph van de Weyer, met mede-eigenaren en verdere erfgenamen in Niederkruchten (Pruisen). Joseph van de Weyer woonde en werkte sinds 1866 in Niederkruchten op de watermolen, de Radermühle genaamd.
De windmolen van Ubachsberg bleef tot 1904 in het bezit van de familie Van de Weyer. Op 26 februari van dat jaar werden de windmolen met bouwland, heide en boomgaard en ook enige goederen, waaronder het molenaarshuis, verkocht aan Lambert Verbeek uit Posterholt, lid van een bekende molenaarsfamilie in die plaats.

Verbeek, die zich in Ubachsberg had gevestigd, had geen opvolgers en verkocht de molen in 1912 aan Leonardus de Win. De Win kwam uit Bladel (NB) en ging hetzelfde jaar in Ubachsberg wonen. De molenaarswoning stond aan het begin en aan de rechterzijde van de Vrouwenheiderweg in de buurtschap Trintelen aan de voet van de berg. Deze zijde van de berg ligt in de gemeente Wittem, vandaar dat de kadastrale legger als woonplaats voor De Win Wittem vermeldt. De Win vertrok in 1919 naar Borkel (NB) om molenaar te worden van de ronde stenen beltkorenmolen aldaar (N.B. zijn molenaarschap daar duurde zeer kort: hij vertrok alweer in 1920, nadat zijn 3-jarige dochter door de malende molen was doodgeslagen). 

Na De Win werd Joep Smeets uit Ubachsberg op 23 september 1919 (1920 vermeldt de legger) eigenaar. Het woonhuis was niet bij de koop inbegrepen; Smeets bouwde daarom later naast de molen een woning.
Smeets verkocht de molen in 1925 aan Hendrik Hubert Marie Vaessen, molenaar in Ubachsberg. Zijn vader had eerder in dit dorp een elektrische maalderij gesticht. Door de aankoop van de windmolen kwam het gehele gemaal in handen van de familie Vaessen. Het gevolg voor de molen was dat er praktisch niet meer met de wind werd gemalen.

In de oorlogsjaren 1940-1945 deed de molen nog dienst als opslagruimte. Op 14 september 1944 werd Maastricht door eenheden van het Eerste Amerikaanse leger bevrijd. De volgende dagen werden er zware gevechten geleverd om de Geulovergangen en Valkenburg, dat 16 september werd bevrijd. Dezelfde dag bereikten de Amerikanen ook Ubachsberg. Het duurde tot 21 oktober voordat de ingesloten Duitse stad Aken viel. Op 17 december drongen tijdens het Ardennenoffensief Duitse elitetroepen ten zuiden van deze stad diep in de stellingen van het Eerste Amerikaanse leger door. In die tijd bevond zich in de molen een Engelse uitkijk- en luisterpost van de Royal Air Force (R.A.F.) voor het opsporen van Duitse vliegtuigen. In januari 1945 kregen de Engelsen het bevel de post te verplaatsen. Bij de ontruiming werd een brandende benzinekachel omgestoten. Als gevolg hiervan brandde de molen geheel uit. Het wiekenkruis, dat met een roede in de grond stond, werd later achterover getrokken en bleef als een macaber kruis dwars over de romp liggen.
De motormaalderij in Ubachsberg bleef in bedrijf tot begin jaren '60: toen werd Vaessen zaakvoerder van het magazijn van de L.L.T.B. (de Boerenbond) en werd zijn malerij kort daarna opgeheven. Eerder was Vaessen al in de problemen geraakt over de regeling van de oorlogsschade en de verkoop van de restanten van zijn uitgebrande molen. Hij verkocht de ruïne met aanhorigheden in 1955 aan Hubert Jozef Leonard Gerards, die handelde voor zijn minderjarige kinderen aan wie hij de ruïne overdroeg.

In de jaren 1958 en 1959 werd de molen, op grond van zijn unieke standplaats, uitwendig hersteld. Het omvangrijke werk werd door de fa. Adriaens te Weert uitgevoerd. Voor de kapconstructie werden onderdelen van de windmolen van Maarheeze (N.B.) gebruikt. De oude ijzeren Potroeden, die in 1923 tweedehands waren gestoken, bevonden zich na de brand nog in een dusdanige staat dat zij na reparatie geschikt waren om voor een stilstaande molen dienst te doen.
De molen werd ingericht als cafe-restaurant en galerie. Rondom de romp werd een zitterras aangelegd voorzien van windschermen van waaruit men een fraai uitzicht over de omgeving had.

In oktober 1975 kwam aan de exploitatie als café -restaurant een einde. Op 17 december 1976 werd Fred Piepers, muziekpedagoog te Heerlen, de nieuwe eigenaar. Piepers liet een plan ontwikkelen om het uiterlijk van de molen weer zoveel mogelijk in de oude staat terug te brengen en het interieur voor bewoning geschikt te maken. Met het herstel van de romp werd in 1980 begonnen en in medio 1982 kon de familie Piepers de molen betrekken.
In maart 1989 werd door de fa. Adriaens met de restauratie van het uitwendige molenwerk begonnen. Daarbij werd de kap vrijwel vernieuwd en de middellijn met 1,20 m. vergroot. Vernieuwd werden windpeluw, spruiten, staartbalk met kruilier en schoren. De voeghouten werden door het aanbrengen van nieuwe delen verlengd. De vorm van de kap en de bediening van de vang met een Hollandse wipstok werden gehandhaafd. 

Nadat de molen enige malen te koop had gestaan, kwam er in augustus 2022 een nieuwe eigenaar. 

In 2023/2024 zijn de zwarte oude teerlagen verwijderd, is het metselwerk van de romp hersteld en is het complete voegwerk van de romp vernieuwd dmv kalkvoegen. Tevens is in 2023 de molen aan de binnenzijde geheel voorzien van saneerpleister. Deze werkzaamheden zijn in samenspraak met de gemeente Voerendaal en de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed uitgevoerd om de waterdichtheid en het ademend vermogen te versterken, en daarmee dit Rijksmonument te behouden voor de toekomst.

aanvullingen

wetenswaardigheden

Dit is een uitzonderlijke beltmolen: feitelijk is het een grondzeiler op natuurlijke hoogte die aan één zijde voorzien is van een invaart.

unieke eigenschap

De hoogst gelegen windmolen van Nederland. Hij staat op de top van de Mingelsberg (of Mingersborg), hoog 216 meter.

foto's

foto's