Bemalen van de Onnerpolder, thans op vrijwillige basis
Twee schroefpompen
Eenvoudige baard, wit geverfd, rood afgebiesd, met het opschrift 'De Biks'
Bovenwiel 72 gietijzeren tanden
Bovenbonkelaar (ijzeren sterwiel) 22 pokhouten kammen
(zie 'Geschiedenis').
| fabrikant | roenummer | positie bouw | fabricagejaar | jaar gestoken | positie | jaar verdwenen | lengte | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bremer | ✉︎ | 214 | binnen | 1978 | 1978 | binnen | aanw. | 23,40 |
| Bremer | ✉︎ | 215 | buiten | 1978 | 1978 | buiten | aanw. | 23,40 |
| Pot | ✉︎ | 2777 | buiten | 1939 | 1939 | buiten | 1978 | 23,00 |
| Pot | ✉︎ | 2778 | binnen | 1939 | 1939 | binnen | 1978 | 23,00 |
| Wieringa | ✉︎ | ? | 1908 |
Vóór 1928 heeft deze molen al zelfzwichting gehad. In dat jaar werd de molen voorzien van het systeem Dekker, de eerste twee jaar met zeilen, toen keerde de zelfzwichting terug.
In 1969 werd dit alles verwijderd en vervangen door Oud-Hollands met zeilen. In 1978 werd het Dekkersysteem met zelfzwichting in ere hersteld, nu bovendien met neusremkleppen.
| fabrikant | asnummer | fabricagejaar | jaar gestoken | jaar verdwenen | lengte | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| De Prins van Oranje | ✉︎ | 1437 | 1894 | 1894? | aanw. |
Bemalen van de Onnerpolder, thans op vrijwillige basis
Het Waterschap Hunze en Aa's is eigenaar sinds 15 november 2004; daarvoor de Molenstichting Gorecht
De molen werd in 1857 door molenbouwer Helenius ten Have uit Mensingeweer gebouwd ter bemaling van de Onnerpolder, groot 1372 ha. De molen heeft een voorganger gehad, maar daar is bijzonder weinig over bekend en het lijkt erop dat die molen al heel lang voor 1857 was verdwenen. Bestond de Onnerpolder vóór 1857 wel als zodanig?
Tot 1928 was deze molen uitgerust met twee vijzels, met doorsneden van resp. 1,57 en 1,27 meter. In 1928 werd de molen grondig herzien en gemoderniseerd volgens de ideeën van molenmaker Dekker uit Leiden. Het wiekenkruis kreeg het systeem Dekker (en was daarmee hoogstwaarschijnlijk de eerste), in het begin met zeilen, maar twee jaar later alweer met zelfzwichting uitgerust. De traditionele halssteen maakte plaats voor een Dekker-rollager. De vijzels verving men door drie (later twee) schroefpompen, die een zware aandrijving nodig hadden. Daartoe werden de kammen uit het bovenwiel verwijderd en een gietijzeren tandkrans op de velg gemonteerd. Op de plaats van de bonkelaar kwam een gelast stalen sterrenwiel met daarin pokhouten kammen, die iets schuin in één lijn staan tegenover de tanden op het bovenwiel. Deze ingrepen waren noodzakelijk om de grotere tanddruk te overwinnen.
Onderaan de stalen koningspil ligt, op geringe hoogte boven de begane-grondvloer, een grote stalen poelie met riemaandrijving naar de poelies van de schroefpompen. Bij windstilte kan de riem door een motor aangedreven worden.
Een soortgelijke inrichting treft men ook aan in de (kleine) wipmolen van de polder Buitenweg te Maarssen en de (zeer grote) poldermolen te Waardenburg.
Op deze manier uitgerust moet de molen ruim 30 jaar hebben gefunctioneerd. Dat ging niet zonder slag of stoot: nadat in 1939 één van beide roeden was gebroken bestelde men bij de fa. Pot twee nieuwe exemplaren. In 1943 brak evenwel één van die toen vrijwel nieuwe roeden, waarna beide door de fa. Gorter werden gerepareerd en versterkt.
In 1959 kwam de windbemaling te vervallen en werd de bemaling verzorgd met behulp van een elektromotor.
In 1975 werd een restauratieplan voor de molen opgesteld om de windmolen weer in gebruik te kunnen nemen als reservegemaal voor de Onnerpolder, de Oostpolder te Noordlaren, de Oosterpolder te Haren en de Esserpolder. Dit plan werd in 1978 uitgevoerd en werd ook de molen vernoemd naar een waterstroom aldaar.
In 2001 onderging de molen een forse reparatie aan het gevlucht. In 2022 werd ook grondig herstel verricht om de molen geheel maalvaardig te houden.
Molenaars op deze molen:
E. Berends (1857 - 1896)
J. Berends (1896 - 1913)
J. Beukema (1913 - 1946)
K. Meyer (1946 - 1959)
C. Kuiken (1974 - heden)
Zeer waarschijnlijk is dit de allereerste molen geweest die het systeem Dekker kreeg (en meteen op beide roeden).
Beter is te zeggen dat dit de eerste succesvolle molen is geweest met zowel in- als uitwendig alle moderniseringen volgens Dekkers ideeën.
H. Noot, 'Nieuw leven voor molen De Biks te Onnen', in: Molenwereld 11 (2002) 288 - 289
