Het malen van graan, thans op vrijwillige basis
Twee koppel 17der kunststenen; sleepluiwerk; steenkraan
Aardige baard, wit geverfd, met in witte cijfers en letters op een rood fond de opschriften ‘1791’ ‘1987’ en daaronder ‘Beatrixmolen’
Opvallend zijn de veldmuren met de ingemetselde bogen. Keurig gekopieerd van de vorige standplaats.
Bovenwiel 63 kammen: steek 13,5
Bovenschijfloop 27 kammen
Spoorwiel 128 kammen: steek 8.8
Steenschijven 42 resp. 33 staven
Overbrengingsverhoudingen 1 : 7,11 resp. 1 : 9,05
| fabrikant | roenummer | positie bouw | fabricagejaar | jaar gestoken | positie | jaar verdwenen | lengte | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Derckx | ✉︎ | 575 | buiten | 1988 | 1988 | buiten | aanw. | 27,10 |
| Derckx | ✉︎ | 576 | binnen | 1988 | 1988 | binnen | aanw. | 27,10 |
| Pot | ✉︎ | ? | binnen | ? | binnen | 1987 | 27,50 | |
| Pot | ✉︎ | ? | buiten | ? | buiten | 1987 | 27,50 |
Na 1942 maar vóór 1956 moet de binnenroede voorzien zijn geweest van het systeem Van Bussel met remkleppen. In 1956 volgde dat systeem ook op de andere roede, met iets anders uitgevoerde neusremkleppen.
Na de verplaatsing en restauratie van 1988 is weer Oud-Hollandse ophekking aangebracht.
| fabrikant | asnummer | fabricagejaar | jaar gestoken | jaar verdwenen | lengte | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| De Prins van Oranje | ✉︎ | 689 | 1870 | 1870? | aanw. | 05,70 |
Het malen van graan, thans op vrijwillige basis
Sinds 1858 staat deze molen als korenmolen in Winssen, maar zijn verleden is ruim 60 jaar ouder: eerder was dit namelijk een poldermolen in Alphen aan de Maas. Op 1 augustus 1791 was daar de bouw van een schepradmolen voor ƒ 10.600,-- gegund aan Michiel Schoonwater. In 1819 maakte het staande scheprad plaats voor een hellend scheprad.
Nadat het bestuur van de Molenpolder van Wamel, Dreumel en Alphen al in 1847 definitief besloten had, over te stappen op stoombemaling, werden de vier windmolens overbodig. Op 11 december 1847 werden drie van de vier molens te koop aangeboden.
Dit gold echter niet voor de zuidelijk gelegen Alphense Watermolen: deze werd ruim tien jaar later, 23 maart 1858, in café A. van Welie te Dreumel verkocht aan de heren Hendrikus Sengers, molenaar te Afferden en Otto Otten, molenmaker te Afferden.
Sengers en Otten bouwden deze op in Winssen, op slechts zes kilometer van hun beider woonplaats, en verbouwden de poldermolen tot korenmolen.
Hier bleef hij vele jaren in bedrijf. Molenaar Libotté kreeg het in de jaren '30 moeilijk: in 1932 vroeg hij om een knecht, in 1934 zette hij zijn bedrijf en molen in "De Molenaar" te koop maar slaagde niet. De molen was toen al buiten bedrijf. Begin 1938 deed zijn weduwe de molen opnieuw in de verkoop en vervolgens werd A.J. van de Berg eigenaar.
Aan te nemen is, dat dit leidde tot een forse opleving: zo vroeg Van den Berg direct een roede te koop. De stroomlijn op de binnenroede moet evenwel pas later, na 1942, zijn aangebracht. In 1956 investeerde Van den Berg opnieuw fors in zijn molen (zo kreeg de buitenroede nu ook een stroomlijn en werden diverse balken vernieuwd), maar eind jaren '50 volgde stilstand.
In de loop van de jaren '70 trad een periode van ernstig verval in. In het Gelders molenboek van 1982 staat de molen afgebeeld zónder staart, een korte spruit die ieder moment naar beneden lijkt te kunnen vallen, met grote gaten in het rietdek en een 'afgekloven' wiekenkruis.
Niet onbelangrijk: op dat moment was de molen al verkocht aan de (toenmalige) gemeente Ewijk. Deze bereidde een grote restauratie voor maar ging heel terecht eerst tot conservering over: rond 1983 werden de grote gaten in de rietbedekking dichtgestopt en de roeden kaalgezet.
Tenslotte werd de molen in 1988 overgeplaatst naar een nieuwe locatie, niet ver van de vorige en daarna geheel gerestaureerd. Sindsdien wordt de molen weer geregeld aan het draaien en ook malen gebracht.
Deze molen verloochent zijn verleden als poldermolen bepaald niet: op het zware grenen achtkant staat een nog grotendeels oorspronkelijke kap (alleen de voeghouten zijn van latere datum) en vrijwel originele gaande werken. Het opvallendst is evenwel het spoorwiel: zoals eerder opgemerkt, had deze molen in 1819 een hellend scheprad gekregen. Het grote aandrijfwiel daarvan werd, toen de molen in Winssen ingericht werd als korenmolen, omgebouwd tot spoorwiel en bleef als zodanig tot de dag van vandaag bewaard. De kamkoppen werden afgezaagd, maar de staarten zijn nog altijd aanwezig. Bovenop dit wiel heeft men een nieuwe velg aangebracht, waarin de spoorwielkammen werden gestoken.
Opvallend is verder, dat de luitafel direct onder de vloer van de kapzolder is geplaatst, op grote afstand van het spoorwiel. Het gaffelwiel, dat door deze opstelling ongeveer voor de helft op de kapzolder draait, is voorzien van zeer sierlijk gesmede metalen gaffels.
Molenaars/eigenaren waren:
Hendrik Sengers en Otto Otten (1858 - 1860)
Petrus Kleijnen (1860 - 1879)
Johannes Knipping (1879 - 1898)
Johannes Hubbertus van der Heijden (1898 - 1906)
Antonius Petrus Libotté (1906 - 1938)
Arnoldus Johannes van den Berg (1938 - 1971)
Arnoldus Antonius van den Berg (1971 - 1978)
Gemeente Ewijk (1978 - 1980)
Gemeente Beuningen (1980 - heden)
De naam 'Beatrixmolen' werd gegeven in 1938, na de geboorte van kroonprinses Beatrix.
Vóór 1938 was er geen sprake van een echte naam, maar werd de molen, naar zijn herkomst, aangeduid als 'de Alphense molen'.
Zeer bijzonder is het spoorwiel: het is het voormalige kroonwiel van het vroegere hellend scheprad (en als zodanig nog duidelijk te herkennen). Een stuk molenverleden dat vermoedelijk nergens meer voorkomt!
Ronald Verwijs (9-7-2023)
