Molen Düffels Möll, Stokkum

geschiedenis

toestand

werkend

bouwjaar

1861

bedrijfsvaardigheid

Maalvaardig

bestemming

Het malen van graan, thans op vrijwillige basis

molenmaker

?? (1861) Fa. Vaags, Aalten; J.D. Medendorp, Zuidlaren (1986)

omwentelingen

geschiedenis

Deze molen staat op een hoogte buiten het dorp Stokkum. Van welke zijde men dit dorp ook nadert: van vele kilometers afstand steekt Düffels Möll als een duidelijk baken af tegen het achterliggende decor van bossen, velden en heuvels.
Het argument van een gunstige en vooral constante wind zal zeker meegespeeld hebben toen in 1861 de uit Angerlo afkomstige molenaarszoon Dorus Winterink besloot om op die plaats een molen te bouwen. Met hulp van boeren uit Stokkum en het aanliggende Duitse grensgebied werd de uiteindelijke plek waar de molen werd gebouwd met zand opgehoogd tot een hoogte van 30,4 m boven N.A.P. Let wel: Stokkum zelf ligt gemiddeld op 17 m. boven N.A.P., een aanzienlijk verschil dus.

De molen zelf werd in korte tijd gebouwd. De maalinstallatie bevatte twee koppel maalstenen: een voor rogge en een voor boekweit. Dat laatste maalde men tot bloem. Eind 1861 was de molen maalvaardig. Bij windstilte bracht men graan naar de watermolen van Laag Keppel.
Dorus Winterink woonde toentertijd met zijn gezin te 's-Heerenberg, in het pand waar nu café De Bleek is gevestigd. Hij was naast molenaar in Stokkum ook pachtmolenaar op de 's-Heerenbergse molen aan de Zeddamseweg.

In 1873 vertrok zoon Jan Winterink naar Elten, waarschijnlijk om er ergens bij een boer te gaan werken. Toen bij enige jaren later terugkwam uit Elten trouwde hij met Johanna Elshof. Het kersverse gezin ging in het nieuw gebouwde woonhuis bij de molen in Stokkum wonen. Helaas duurde dit voor Jan niet lang: al in 1883 overleed hij. Zijn weduwe Johanna hertrouwde een jaar later Godefridus Th.L. Schuurmans, maar haar nieuwe geluk duurde wel héél kort: 9 dagen na de huwelijksvoltrekking overleed zij! Haar weduwnaar hertrouwde op 11 juni 1884 met Wilhelmina Cornelesen en vertrok met haar in 1886 naar Arnhem, waar ze een eigen molen gingen exploiteren. 
Zo kwam het woonhuis in Stokkum vrij en verhuisde de oude Dorus Winterink met vrouw Geertruida en enkele dochters daarheen. Dochter Dora trouwde in 1890 molenaarsknecht Jan Düffels, afkomstig uit de Bylerwaard in het Duitse grensgebied. Hij werd hier de molenaar.

Van lieverlee legde Düffels zich steeds meer toe op het bakkersvak. In het woonhuis werd daarvoor een complete bakkerij ingericht. Het brood werd in Stokkum per kar of met de fiets rondgebracht. Vrijwel steeds ging het om roggebrood; slechts rond feestdagen bakte men witbrood, zoals tijdens de Stokkumse kermis in oktober.
Jan en Dora Düffels-Winterink kregen twee kinderen: Geertruida en Hein ('Hent'). Hent volgde, inmiddels getrouwd, rond 1920 zijn vader als molenaar op.

Vanwege de komst van elektriciteit in 1922 werden de wieken overbodig en spoedig daarna werd de molen gedeeltelijk onttakeld. Toentertijd waren beide roeden in ieder geval en de bovenas vermoedelijk nog altijd van hout. (N.B. er is wel beweerd dat de as hier van Amerikaanse makelij was; waarschijnlijker is dat deze van Amerikaans eikenhout was gemaakt).

In 1937 verwijderde de Nijmeegse firma Quist de kap en wel om een specifieke reden: Düffels had een mengketel besteld maar die kon niet door één van de deuren en moest dus door het dak. De overgebleven zwart geteerde romp kreeg vanaf nu in Stokkum de bijnaam 'het pepperbuske'. (N.B. die bewuste ketel is nog steeds in de molen aanwezig).

Op 1 april 1945 werd Stokkum bevrijd en kort daarna was de stroom weer aangesloten, zodat Düffels als vanouds kon malen en bakken. Hents zoon Johan nam ondertussen meer en meer taken op zich. Door de concurrentie van de grote fabrieken werd het zelf bakken van brood minder aantrekkelijk. In 1958 stopte Johan Düffels daarmee en produceerde in de molenromp alleen nog mengvoeders. Vanaf 1981 legde hij zich volledig toe op de varkensfokkerij bij het molenhuis.

De molen mocht dan inmiddels zo'n 60 jaar geleden onttakeld zijn: algeheel herstel van als complete windmolen was ondertussen regelmatig aan de orde geweest: al in de jaren '30 had mr. dr. P.G. van Tienhoven, de allereerste voorzitter van De Hollandsche Molen, hiervoor gepleit en vele Stokkumers dachten er net zo over. In 1969 mislukte echter een actie om tot herbouw van de molen te komen. 

Het zou nog wat jaren duren, maar tenslotte was het zover: allereerst kwam de molen in 1980 op de lijst van Rijksmonumenten. Provincie, A.N.W.B., Prins Bernhardfonds, Stichting Edwina van Heek en Stichting Berghs Belang steunden restauratie zoveel mogelijk, maar omdat het Rijk het liet afweten, moest een derde van de kosten in de eerste restauratiefase (ƒ 51.000,--) uit particuliere bronnen komen. 
Dit lukte: onder bet motto 'Laat de Stokkumse molen draaien' werd het bedrijfsleven in de hele regio aangeschreven. Met dubbeltjes en kwartjes, maar ook veel hogere bedragen, kwam het particulier aandeel bijeen. Op 2 mei 1985 kwam de onmisbare toezegging van de gemeente en kon molenmaker Vaags aan de slag. De begroting, ooit ƒ 100.000,--, stond inmiddels op ƒ 264.000,--.

Eerst werd de molenromp aan de buitenzijde van een halfsteens ommanteling voorzien en dienden de diverse zolders weer te worden aangebracht. Hoogtepunten waren het plaatsen van de kap op 23 december 1985 en het steken van de roeden op 25 juni 1986. In 1987 werd ook het aloude Möllepeadje, lopend van de Gildestraat naar de Molenberg, weer in gebruik genomen. Op 12 juni 1988 werd de gereconstrueerde molen officieel in gebruik genomen.

Düffels Möll is een aparte molen geworden: de kap is gemaakt door de Groninger molenmaker Medendorp. Dat is waarschijnlijk de reden dat deze molen, zeer ongebruikelijk voor Gelderland en ver daaromheen, een voeghoutenkruiwerk heeft.
Sommige details, nog bekend van vroeger uit onder meer oude foto's, zoals vangtrommel en kruilier, waren niet gereconstrueerd. Ook had de nieuwe kap een andere vorm dan voorheen en was nu, in tegenstelling tot vroeger, met riet gedekt. Wél heeft men de karakteristieke witte kraag aan de bovenzijde van de romp weer aangebracht. 
Aldus stond er in Stokkum vanaf 1988 weer een maalvaardige molen die zeer geregeld draaide en ook maalde.

In de loop van 2016 vond een omslag plaats: molen en molenaarswoning werden te koop gezet en daarnaast meldden de eerste problemen zich, zoals een matige staartbalk. 
Dit leidde tot plannen om, als die staartbalk toch vervangen moest worden, de molen een ander, meer historisch verantwoord uiterlijk te geven, meer in overeenstemming met de situatie van 100 jaar daarvoor. Dit alles met de volledige instemming en medewerking van de nieuwe eigenaar, Felix Dijkman. 

In september 2017 begon men daadwerkelijk hiermee: staartbalk en korte schoren werden vervangen en het kruirad maakte plaats voor een lier. Op 30 oktober ging de vangstok eraf en een trommel erin. Intussen werd gewerkt aan de gedeeltelijke vervanging van de voorzomen. De kleurstelling, onder meer van de baard, is zoveel mogelijk teruggebracht naar oude voorbeelden. Op 4 november werden de zeilen voorgehangen en kon er weer worden gedraaid.

In het najaar van 2021 zette men de trend om de molen terug te restaureren voort: het riet op de kap maakte weer plaats voor dakleer. Begin november was dit werk gereed, maar men deed nog meer: zo verdween de naam weer van de baard, omdat die vroeger ook alleen geteerd was. Op de kap verscheen een klein windvaantje met het oorspronkelijke bouwjaar 1861.
Al met al heeft deze molen zijn uitstraling van weleer vrijwel teruggekregen.

Terwijl de molen uitwendig dus geheel in orde kwam, werd intussen de maalvaardigheid een probleem. Niet voor lang: in de zomer van 2023 begonnen de molenaars, samen met beroepsmolenaar Tonnie Moes, aan het afstellen van het koppel stenen. Na allerhande werkzaamheden was dit in april 2024 helemaal voor elkaar.