Molen Lagenwaardse molen, Koudekerk aan den Rijn

Koudekerk aan den Rijn, Zuid-Holland
b

korte karakteristiek

naam
Lagenwaardse molen
modeltype
Wipmolen, grondzeiler
functie
poldermolen
bouwjaar
herbouwd
1836 / 2003
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming
Bemalen van de Lagenwaardse polder op vrijwillige basis
adres
Batelaan 1
2396 ET Koudekerk aan den Rijn
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt  
Toon op Google Maps met andere molens in de buurt
fietsroute
fietsroute in de buurt van Lagenwaardse molen via fietsnetwerk.nl
Ten Bruggencate-nr.
10287
oude dbnr.
B1035
Meest recente aanpassing
| Conversie
media-bestand
Molen 10287 Lagenwaardse molen (Koudekerk aan den Rijn)
Olav Balm (30-3-2019)

locatie

plaats
Koudekerk aan den Rijn
plaatsaanduiding
gemeente
Alphen aan den Rijn, Zuid-Holland
kadastrale aanduiding
Gemeente Koudekerk, sectie B, nrs. 4634 en 2864
geo positie
X: 101614, Y: 463475
N: 52.15687, O: 4.60706
biotoopwaarde
5 (goed)
landschappelijke waarde
Zeer groot

contact en bezoek

bezoek/postadres
Batelaan 1
2396 ET Koudekerk aan den Rijn
molenaar
Pieter den Haan
telefoon
0172-518448
e-mail

website
social media
open voor publiek
ja
open op zaterdag
nee
open op zondag
nee
op afspraak
ja
openingstijden
op afspraak
toegangsprijzen
winkelinformatie
meelverkoop
nee
museuminformatie
gericht op scholen
nee
bijzonderheden

constructie

modeltype
Wipmolen, grondzeiler
krachtbron
wind
functie
romp
Ondertoren gedekt met riet
kap
Bovenhuis gedekt met hout, rood geverfd; wit afgebiesd. Kap gedekt met gepotdekselde planken
inrichting

Stalen vijzel: geen woning in de molen

versieringen

Eenvoudige makelaar met windvaan

In de steenburrie staan enige namen en jaartallen gekrast:
"J. Borst 7 junij 1892"
"C. Borst 7 mei 1872"

plaats bediening
grondzeiler
plaats kruiwerk
middenkruier
kruiwerk
Zetelkruiwerk; kruihaspel
vlucht
21,26 / 21,36 m.
vang
Vlaamse vang; 4 scharnierende stukken. Vangbalk met haak; vangstok. Kneppel; pal.
overbrenging

Bovenwiel 54 kammen
Bovenschijfloop 28 staven
Onderbonkelaar 40 kammen
Vijzelwiel 37 kammen
Overbrengingsverhouding 1 : 2,08

hoogte
wiekvorm
Oud-Hollands
Kantel uw mobiel om de tabellen helemaal te zien
wiekenkruis
fabrikant roenummer positie bouw fabricagejaar jaar gestoken positie jaar verdwenen lengte
Straathof ✉︎ 123 buiten 1997 1997/2003 buiten aanw. 21,36
Straathof ✉︎ 95 binnen 1995 1995/2003 binnen aanw. 21,26
Bremer ✉︎ 83 buiten 1965 1965 buiten 1997 21,40
Pot ✉︎ 2550 buiten 1924 1924? buiten 1965 21,50
Pot ✉︎ 2425 binnen 1918 1918? binnen 1995 21,30
wiekverbeteringen

Deze molen was op zijn vorige locatie van 1928 tot 1964 'half-verdekkerd': metalen stroomlijnneuzen aan de achterzijde van beide roeden. Nadat een nieuwe roede gestoken was werd de molen weer Oud-Hollands opgehekt. Dat is na de overplaatsing van 2003 zo gebleven.

bovenas
fabrikant asnummer fabricagejaar jaar gestoken jaar verdwenen lengte
De Prins van Oranje ✉︎ ? 1875 1875? aanw. 04,35
afbeelding van onze ondersteuners

geschiedenis

toestand
werkend
bouwjaar
bedrijfsvaardigheid
Maalvaardig
bestemming
Bemalen van de Lagenwaardse polder op vrijwillige basis
molenmaker
Arent van der Spelt, Zoeterwoude (1704) Gerrit van Geer / Gerrit van Heteren (1836) Fa. Verbij, Hoogmade (2003)
omwentelingen
eigendomshistorie

De Rijnlandse Molenstichting is sinds 2004 eigenaar, daarvoor was dat vanaf 1963 de gemeente Leiderdorp, daarvoor de Bospolder.

geschiedenis

De Bospolder werd op 26 augustus 1634 gesticht door samenvoeging van het Boschpoldertje, gesticht op 11 november 1628, met de Hartogenpolder, de Cornelis Willem Diertsz. polder, de West- of Groteren polder en de Cornelis Pieter Arisz. polder. Deze samenvoeging hield ook in, dat voor deze polder een nieuwe molen moest worden gebouwd. Eventuele afkomende molentjes uit de op te heffen particuliere polders zullen nadat de molen gereed was, zijn gesloopt.


Die molen vloog op 8 december 1703 als gevolgd van zware storm in brand en werd grotendeels vernield. Voor de bouw van een nieuwe molen schreef Arent van der Spelt uit Zoeterwoude als laagste in en kreeg de opdracht. Op 29 augustus 1704 was de molen maalvaardig. Het bemalen van de Bospolder werd zolang verricht door de molen van de Hoogmadese polder.

In 1836 was een nieuw bovenhuis nodig. Gerrit van Heteren kreeg de opdracht, Gerrit van Geer stelde bestek en voorwaarden op.

De molen bemaalde oorspronkelijk met een scheprad; in 1928 werd dit nog houten exemplaar onder advies van molenmaker A.J. Dekker vervangen door een schroefpomp. Ook werden toen stroomlijnneuzen, ook wel bekend als het 'half-Verdekkerd-systeem', aangebracht en liet men de bovenas draaien op een conisch rollager (in plaats van een halssteen). Deze diverse vernieuwingen waren hier een matig succes: de drijfriem van de schroefpomp liep nogal eens van de poelie af (waarna deze met het nodige kunst- en vliegwerk weer moest worden aangebracht) en het halslager liep vaak heet (en werd om die reden tenslotte weer vervangen door een traditionele arduinen halssteen).

In 1955 kwam aan de windbemaling van de Bospolder een einde: men stond wederom voor hoge kosten (zo moest de buitenroede worden vervangen) en daarom besliste het polderbestuur tot aanschaf van dieselgemaal.  De molen werd deels uitgesloopt: pomp en grote aandrijfpoelie werden verwijderd, van het gaandewerk bleef slechts de ingekorte en gedeeltelijk stalen koningspil over. De waterloop bleef intact (en bleef nog jarenlang in gebruik voor het inlaten van water). 

In 1963 werd de inmiddels wat vervallen molen eigendom van de gemeente Leiderdorp, die de molen in 1965 deed restaureren.
Veel is er in de jaren daarna niet met deze molen gedraaid; als één van de weinige molens in deze regio was deze namelijk niet maalvaardig en dat maakte dit voor vrijwilligers tot een tamelijk onaantrekkelijke molen. Vervijzeling, waarover rond 1980 werd nagedacht, vond geen doorgang, althans: niet meer op deze locatie. Rond 1982 waren er namelijk plannen voor een (inderdaad dringend noodzakelijke) rondweg om Hoogmade heen en daartoe zou de Bospolder grotendeels worden doorsneden en te weinig water overhouden voor een dure investering aan de molen.
De rondweg van Hoogmade betekende niet de enige grote verkeerstechnische maatregel hier: eind jaren '90 werd duidelijk, dat de molen niet op zijn originele plaats kon blijven: hij stond precies bij het begin waar de tunnel van de aan te leggen Hogesnelheidslijn (HSL) zou worden geboord. Tussen 1999 en 2002 werd de directe omgeving één grote bouwput.

Op 9 december 2002 werd de Bosmolen van zijn standplaats verwijderd om tijdelijk te worden ondergebracht bij de (dichtbij gelegen) werkplaats van molenmakerij Verbij. De molen zou een nieuwe maalvaardige functie krijgen, hemelsbreed niet ver van de oude locatie.

Op 27 september 2003 werden ondertoren, bovenhuis en staart op een dieplader in één keer van de werkplaats van de molenmaker naar zijn nieuwe locatie gebracht, de plek waar lang geleden de windmotor van de Lagewaardsche en Bruimadesche polder stond. Pas nadat de molen was geplaatst kon een nieuwe voorwaterloop worden gemaakt.
Ondertussen had de molenaar naast de molen een nieuwe woning gebouwd die qua bouwstijl aansluit op die van het op de oude plaats aanwezige huisje.

Op 27 maart 2004 werd er voor het eerst in bijna 50 jaar weer water gegeven en op 15 mei volgde de officiële ingebruikname. De naam 'Bosmolen' was niet meer van toepassing; de molen wordt, vanwege de polder die hij nu bemaalt, 'Lagenwaardse molen' genoemd.


Als de molen draait, staat de vijzel altijd 'aan', ofwel: er wordt gemalen.

 

In juni 2018 stond het bovenhuis enige tijd in de steigers: men voerde reparaties uit aan de beplanking en voorzag de potdekseling van de kap van een laag EPDM. Intussen werd de ondertoren van nieuw riet voorzien. In september zag de molen er, in zijn nieuwe jas, weer prima uit.

aanvullingen

toelichting naam

Deze molen is vernoemd naar de polder die hij sinds 2003 kan bemalen.

wetenswaardigheden
Het Dekker-rollager, waarmee de Bosmolen vanaf 1928 een tijdlang draaide, wordt bewaard in molenmuseum De Valk te Leiden.

Bij de molen is de oude bovenas van de Weijpoortse molen onder Nieuwerbrug, de Sterkman nr. 274 uit 1864, los opgesteld.
literatuur

'Verplaatsing Bosmolen van start', in: Molenwereld 1 (2003) 8 - 9.
'Molens op weg naar een betere toekomst', in: Molenwereld 12 (2003) 351 - 354.
Frans Grims, Ontstaan en geschiedenis van de poldermolens in Leiderdorp (Leiderdorp 2009), pp. 65 - 82.
Andries Veloo, 'Andries Veloo en de Lagenwaardse molen', in: Molenwereld 171 (2013) 229 - 232.

foto's

foto's