Molen Grutterij van Andrys Sybes, Grouw/ Grou

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

< 1764

verdwenen

geschiedenis

De grafsteen van een gortmaalder in de Nicolaestsjerke in Swichum.

Op de steen staat:

Anno 1764 Den 6 September is in Den
HEERe Gerust De Eersaame ANDRYS SY
BES in Leven Meester Gort Maker tot
Grou Oud in T 54 Ste JAAR en leit Alhier
Begraven.

Het belang van deze steen is niet gelegen in het grafschrift maar in de afbeelding daarboven.
Er staat een paardje op, tezamen met een groot tandrad en twee kleinere. Het gaat hierbij om een tredmolen, die in dit geval door een paard in beweging wordt gebracht. Het gaat om een boekweitmolen. En dat maakt de steen bijzonder: het is de vraag of er in Fryslân een tweede exemplaar te vinden is.

Een beschrijving van de afbeelding:
In het midden is het paardje afgebeeld, dat z’n rondes loopt en daarmee het grote rad in beweging brengt. Die beweging wordt door de twee kleinere tandwielen, de zgn. bondelraderen, overgebracht op twee assen. Onder aan elke as is een molensteen bevestigd die ronddraait boven een stilliggende (molen)-steen. Dat gebeurde waarschijnlijk met een flinke snelheid: het grote rad kon wel zo’n vijf meter in diameter zijn en de versnelling was daardoor erg groot.
Technisch gesproken is de boekweitmolen niet goed weergegeven door de maker: op deze manier zal nooit een ronddraaiende beweging tot stand kunnen worden gebracht. Immers, de spaken van het grote rad lopen niet naar de as toe.

Een gortmaker maalde destijds boekweit, een product dat veel gebruikt werd als voedsel: boekweitpap of potstro. De boekweitbloem werd vooral in de Friese Wouden veel geteeld maar er was ook veel import vanuit Rusland. Het klimaat daar was erg gunstig voor de boekweitplant en de kwaliteit daardoor veel beter. Boekweit moest erg voorzichtig worden gemalen en in een regelmatig tempo worden bewerkt. Met paardenkracht lukte dat veel beter dan met windkracht.

Het is niet bekend waarom de boekweitmaalder uit Grou op het kerkhof in Swichum begraven is.

De bekende schilder en tekenaar Ids Wiersma (1878-1965) heeft ooit een deel van een tegeltableau nagetekend waarop een boekweitmaalderij was afgebeeld. Het originele exemplaar vond hij destijds in de herberg van Rottevalle.

Tekst en afbeeldingen: St. Alde Fryske Tsjerken te Leeuwarden, ingestuurd 9 okt. 2012.
Aanvullende bron: Stien fan groatmakker op Swichumer Tsjerkhof, J. Dijkstra, in De Tuorkefretter dec. 1988 p. 26-30, uitgave Doarpsbelang Wurdum en Swichum.
-----

De maker van de grafsteen heeft de molen wel goed getekend maar het perspectief is wat vreemd: de maalstenen zien we schuin van boven, het paard en de schijflopen recht van voren en het grote rad schuin van onderen, waardoor de schuine spaken wat vreemd overkomen. Al met al is het toch knap om zo'n tekening herkenbaar in steen te beitelen ....

De locatie van de grutterij in Grouw is ons niet bekend, mogelijk is het een van beide die in het kadaster van 1832 vermeld staan: Tenbruggencatenummer 16140 of Tenbruggencatenummer 16141.
Red.

nog waarneembaar