Van 8 tot 26 juni 1998 werd in opdracht van de gemeente Gemert-Bakel en in samenwerking met de heemkundekring ‘De Kommanderij Gemert’ in het kader van het nieuwbouwproject aan de Molenstraat/Watermolen een opgraving uitgevoerd door bureau ArcheoService.
Het doel van de opgraving was de middeleeuwse watermolen van Gemert op te sporen.
De ligging ervan was op grond van historische documenten gereconstrueerd op deze locatie.
De opgraving in 1998 leidde niet tot de watermolen zelf; de opgravingsputten lagen waarschijnlijk rakelings naast het voormalige molengebouw. Toch werden in de bodem veel aanwijzingen gevonden dat de watermolen vroeger in de naaste omgeving stond. Tot de belangrijkste vondsten behoren diepe molenwielen of kolkgaten, karrensporen en sloten, houten onderdelen van de watermolen zelf en fragmenten van maalstenen. Bovendien werden aanwijzingen gevonden dat de molen er ruim honderd jaar eerder stond dan de vroegste vermelding in een historische bron die dateert uit 1326.
Dankzij inzet van de gemeente Gemert-Bakel en de medewerking van omwonenden kon een aanvullende archeologische waarneming onder het straatje ‘Watermolen’ worden gerealiseerd. Deze archeologische waarneming werd uitgevoerd tussen 23 maart en 7 april 1999. Bij deze campagne werden tientallen aangepunte eikehouten palen aangetroffen, ten dele op hun oorspronkelijke positie in de bodem. Hiermee was het gebouw van de watermolen getraceerd. Met behulp van dendrochronologisch onderzoek is een vermoedelijke bouwdatum verkregen van het gebouw. Eén van de ingeheide palen was gekapt in het najaar of de winter van 1209/1210 na Chr. Een andere opvallende vondst was een grote kuil die als ‘visvijver’ is geïnterpreteerd. Verrassend was de oriëntatie van het gebouw, waaruit blijkt dat de wateraanvoer van de molen vanuit de noordoostzijde langs de Beverdijk langs de watermolen stroomde. Het riviertje de Rips stroomde daarmee anders dan tot nu toe werd aangenomen.
Van de watermolen is slechts een klein deel opgegraven. Het grootste deel van het gebouw ligt nog in de bodem in de noordwesthoek van het opgravingsterrein, ten dele onder het boerderijtje aan de Watermolen 14.
Met de opgegraven gegevens is opnieuw naar de historische bronnen gekeken. Het blijkt nu dat diverse beschrijvingen beter te begrijpen zijn. Hierdoor is de geschiedenis van het gebied rond de watermolen goed bekend geworden. Het project Watermolen van Gemert vormt een prachtig voorbeeld hoe de combinatie van historisch onderzoek en archeologisch onderzoek ons inzicht in het verleden verrijkt.
Uit: Theo de Jong ‘De Watermolen van Gemert opgespoord’, ArcheoService Rapport nr. 8
-----
De molen wordt genoemd in een acte uit 1326 over de waterstand. Vanwege te betalen schadevergoeding na gevechten verkocht Diederik van Gemert op 1 april 1364 zijn watermolen voorr 1000 pond aan Baudewijn van Frankhoven en Arnd van Montpelier.
In 1581 werd de molen voor het laatst genoemd.
Bron: Watermolens in Noord-Brabant vroeger en nu, Ir. Piet-Hein van Halder, 2010.
nog waarneembaar
Tekstbord met verwijzingen naar route rivier/watermolen
Kantsteen, diameter 1,90, is in augustus 2014 verplaatst naar Molen de Bijenkorf, zie externe link
*Een bekende molenaarsfamilie in de omgeving van Overpelt, Neerpelt (Belgie), Geldrop, Grave, Sint-Oedenrode, Helmond, Mierlo, etc is de familie Sevens.
Ook deze molen aan de Molenstraat wordt nog in 1882 genoemd. De molen moet dan eigendom geweest zijn van weduwe van den Boom of Boomen, getuige het feit dat ene Peter Jan Gerard Sevens in 1882 als molenaar werkzaam was aan de Molenstraat.
Bron: GA Gemert, bevolkingsregister 1875-1922 (wijk B 189).
Informatie van Paul Lammeretz, 3 april 2009.
NB Gezien de jaartallen kan deze informatie geen betrekking hebben op deze watermolen.
Red.
*info gedenkbord:
Watermolen, op de plaats van de lichte stenen werden bij de opgraving in 1998 heipalen uit 1210 gevonden waarop gebouwen van de watermolen moeten zijn gefundeerd.
Molenpad, De natuurstenen verwijzen naar het oude karrenspoor dat van de Molenstraat naar de watermolen leidde. Langs dit karrenspoor lag huis en hof D'n Domhof.
Loop van de Rips, De blauwe stenen geven aan waar tot in de jaren '60 van de vorige eeuw De Rips stroomde.
Stenen met tekst,"...den wegh die men voert ende gheet ter watermolen met een eynde, ende den molenwiel met den anderen eynde"... Volgens deze tekst uit 1517 lag D'n Domhof tussen Molenpad en molenwiel. Op de molenwiel spuide in een ver verleden de watermolen het (Rips)water.
Bron: Gemeente Gemert-Bakel
Molen 13013 Watermolen van Gemert (Gemert)
Foto: W.Jans, opn 15 maart 2012, tekstbord met daarop veel info over de locatie van de molen/rivier
