Molen De oliemolen van Pieter Jacobsz./ Pieter Jacobsz. ouwe olymolen, Wormerveer

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

< 1620

verdwenen

1634

verplaatst

verplaatst naar

Zaandijk (De Oude Haas / De Haas)

geschiedenis

Het bouwjaar van deze molen is niet achterhaald. In ieder geval behoort deze molen tot de oudere oliemolens, want hij was al voor 1620 aanwezig. Eigenaar van de molen was Pieter Jacobsz. uit Wormerveer. In 1630 liet hij het erfdeel van twee van zijn kinderen vastleggen in de oliemolen. Later werkte de zoon van Pieter Jacobsz., Jan Pietersz. met de molen. In 1630 sloot Jan Pietersz. een contract met Jan Huyberts die een stuk aangrenzend land bij de molen bezat. In een contract werd toen de vrije windvang van de molen gewaarborgd, waardoor Jan Huyberts gedurende twintig jaar niets op zijn land mocht bouwen. In het contract wordt dan gesproken over “Pieter Jacobsz. ouwe olymolen”.

Kort voor 1633 overleed Jan Pietersz., waarna zijn vader de molen op 9 september 1633 verkocht aan de Zaandijker Gerrit Pietersz. c.s. voor ƒ 1400,-. Met de koop verplichtte Pietersz. zich om de molen binnen korte tijd af te breken en met schuur en al te verplaatsten. In 1634 lieten Gerrit Pietersz. en zijn broer Adriaan Pietersz. de molen in Wormerveer afbreken en verplaatsen naar een erf aan de Zaandijker Sluissloot, dat zij op 6 april 1634 hadden gekocht van Jacob Ysbrantsz. In Zaandijk kreeg de molen de naam “de Haas” of “de Oude Haas”.
De Oude Haas bleef daar tot 1848 in bedrijf, daarna werd hij afgebroken en verplaatst naar Bovenkarspel.

Deze molen is door dhr. Couwenhoven opgemerkt, hij werd niet opgenomen in het standaardwerk van Pieter Boorsma, “Duizend Zaanse molens”.

Bronnen:
- “Duizend Zaanse Molens” P. Boorsma 1968 blz. 165
- “250 Zaanse molens” R. Couwenhoven 2001 blz. 23-24
F. Rol
-----

Jacobsz ouwe olymolen’. In deze overeenkomst verplichtte Huybertsz zich de eerstkomende twintig jaar het land niet te betimmeren of te zullen verkopen om te betimmeren. Hij kreeg een vergoeding van 50 gulden voor deze toezegging, waarmee de ‘vrije wind’ voor de molen was verzekerd. Jan Pietersz, die ongetwijfeld met de molen zou gaan werken, overleed echter al snel, waarna zijn vader in 1633 besloot de molen te verkopen. Voor 1400 gulden werd de Zaandijker Gerrit Pietersz. met enkele mede-financiers de nieuwe eigenaar. Hij liet de molen en de schuur afbreken en verplaatsen, maar waar de verhuizing naar toe ging werd niet vermeld. De verkoop vond plaats op 9 september 1633 onder de strikte voorwaarde dat “de oliemolen en schuur vervoerd” zouden worden
Wellicht is de oliemolen nog enkele jaren op zijn oude standplaats gebleven, want in 1635 verkocht Pieter Jacobsz voor een tientje een stukje land aan Claas Jansz, dat omschreven wordt als ‘een hoekje Saendijcxs, leggende bij de olymolen.’ Het kan hier niet gaan om de oliemolen De Ram, want daarvoor werd pas in 1639 een windbrief verstrekt.
Van Gerrit Pietersz. is geen achternaam gevonden door Jan Aten, maar een onderzoek van mij leverde in Zaandijk in deze periode de naam Noom op. Gerrit Pietersz Noom was de derde zoon van Pieter Jansz Stijfselmaker, de stamvader van het bekende koopmansgeslacht Van der Ley, en Griet Jans. Gerrit Pietersz werd rond 1602 in Zaandijk geboren en in 1633 bouwde hij samen met zijn broer Adriaan de oliemolen De Oude Haas aan de zuidzijde van de Sluissloot, waar nu nog de naam Hazenpad aan herinnert.
Deze Gerrit Pietersz is de enige Zaandijker van die naam, die ik heb kunnen vinden. Hij signeerde op 23 augustus 1633 een acte, waarin het moederlijk erfdeel van zijn dochter Guert Gerrits ‘geprocreert ende gewonnen bij Guert Jacobsdochter, zijn eerdere huisvrouw’ wordt vastgelegd. Hij wordt in de acte Gerrit Pietersz. Noom genoemd, maar ondertekent als ‘Gerrit Pietersz op de Saendick’. Die ondertekening komt exact overeen met de koper van de molen van Jacobsz in hetzelfde jaar. Uit de genealogie van Gerrit Pietersz Noom, die door Henk Voorn werd beschreven in “Papiermolens in Noord-Holland” blijkt dat Noom of Van der Ley als hoofdberoep de olieslagerij bedreef. Later werd hij ook actief in de papiermakerij met een deelneming in o.a. de molen De Bonsem in Koog aan de Zaan.
Ook het jaar van de bouw van de Oude Haas in Zaandijk (1633) correspondeert met de datum van verkoop van de oliemolen van Pieter Jacobsz. in Wormerveer. Het ziet er dus naar uit, dat de kapitaalkrachtige familie Van der Ley verantwoordelijk was voor de verplaatsing en dat deze molen inderdaad later als De Oude Haas verder ging in Zaandijk. Dit wordt nog bevestigd doordat in 1639 door Arijaen Pietersz van der Ley uit Zaandijk een half part in de oliemolen ‘op de Sluissloot’ verkocht werd aan Arent Dircxsz, die er 2000 gulden voor betaalde en accoord ging met een recht van overpad naar de weg van f. 2:10:- per jaar .
De reden van een dergelijke verplaatsing over een betrekkelijk korte afstand laat zich raden: men wilde kennelijk dat de molen op eigen grond stond. Op 24 april 1673, een jaar voor zijn dood, verklaarde Gerrit Pietersz , net als zijn broer Adriaan, op verzoek van de houtkoper Wouter Lourisz, dat hij veertig jaar geleden een erf op het Hazenpad had gekocht om een oliemolen op te bouwen, nl. de oliemolen De Haas. De levensduur van deze molen wordt dus met 30 jaar verlengd. Boorsma trof De Oude Haas voor het eerst aan in 1650, toen de helft van de molen werd verkocht.

Tekst: Ron Couwenhoven, 10 mei 2012.