Molen Het Evenwicht / Noorderaschmolen, Krommenie

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

< 1722

verdwenen

na 1807

geschiedenis

Binnen de grenzen van Krommenie zijn twee asmolens actief geweest. Beide molens werden aangedreven door paarden. In deze asmolens werd hoofdzakelijk potas vermalen. Dit product werd verkregen uit berkenhout, wat eerst werd verbrand. Chemisch gezien is potas kaliumcarbonaat. Naast potas verwerkten de beide asmolens ook nog weedas (as van eikenhout), kalk en soda. Al deze alkalische producten werden gebruikt voor het bleken van garen.
Dit garen werd in Krommenie gemaakt en vond grote aftrek bij de zeildoekweverijen.

Het bouwjaar van de asmolen Het Evenwicht of ook wel De Noorderaschmolen genoemd is niet bekend. De molen werd voor het eerst genoemd op 6 november 1722 bij een verkoping.
De erfgenamen van Adriaan Claasz. Spoelder verkochten toen het volgende, “De geregte helft in een huijs met zijn erff, de molen, peert, praam en al zijn verdere toebehoren, gelegen in het noordend.”
Op 27 april 1740 werd het molencomplex nogmaals verkocht, een en ander werd als volgt beschreven, “Een huijs en erf, alsmede een paarde asmolen met zijn gereetschappen, gelegen op het Kruijspat.” Ditmaal werd er voor het gehele complex een bedrag van Fl.675,- betaald.
In 1749 kwam Het Evenwicht in bezit van de gezamenlijke rolreders. Op 9 oktober van dat jaar lieten zij een contract opstellen waarin de ‘spelregels’ van de exploitatie van deze asmolen werd vastgelegd. Hieronder volgt de tekst van dit contract.

“Contract der Aschmolen genaamt het Evenwigt te Krommenie.
Wij ondergeschreven de gesamentlijke Eijgenaars vande Aschmoolen, op ’t Kruijspad genaamt het Evenwigt, hebben tot handhaving en in Staathouding des selvs, de navolgende articulen goedgevonden en vastgesteld.
1. Dat alles wat de bestiering van de Asmoolen met zijn toebehoren, als verbetering of vermindering van Gebouwen of wat tot verbetering of instandhouding van deselve zoude kunnen dien, selvs deese ende volgende Puncten niet uijtgesonderd, zal staen aan d’uijtspraak bij meerderheijd van stemmen te neemen.
2. Dat ‘er altijd een Molen-meester van Krommeniedijk of den Horn zal moeten zijn, zoo lang daar een Eijgenaar van do. moolen woond, en twee van Krommenie van welke jaarlijks een zal verwisselen.
3. Elk zal gelijke deel en regt hebben aan gemelde moolen en dus niemand nog meerder als 1/24-sten Paart.
4. Ider Participant zal 3 gulden intrest van zijn Capitaal trekken, eer men tot de uijtdeeling of bijlaag overgaat.
5. De Uijtdeeling zal p. Cents wijs geschieden, te rekenen na die som als elk volgens verdiend loon of gekogte Kalk te betaalen heeft.
6. Zoo ook als de voordeelen de onkosten van ’t werk niet konnen goedmaken, zal de bijlaag Percents wijs volgens art: 5 moeten geschieden.
7. De Participanten te Crommenie moeten voor ’t maalloon van 100# baal of zonder en ‘thuijs brengen vande Kalk daar bij gerekend betalen 4 ¼ stuijvers, die vanden Dijk en Horn 4 3/8 st.vers, die van Marken 4 ½ st.
8. De Kalk moet elk bij den ontvangst betalen, om de laang te klijnder te behoeve: dog zal egter op ieders rekening worden geboekt, om de grootheijd der uijtdeling of bijlaag te konnen opmaken.
9. Iemand geen Part hebbende en genege bij ons te laten malen kan voor vier stuijvers agt penningen: de 100# baal bediend worden, mids dat hij tegen 600# baal een Ton kalk neme moet, 4 stuijvers hoger als een participant.
10. Alle Jaren omtrend Amsterdamse Kermis, zal van den ontvang en uijtgaav van de Molen met zijn toebehoren rekening gedaan worden en Liquidatien geschieden.
11. Zoo iemand zijn part moede is of door toebrenge van werk niet kan maintineere, de sodanige zal deselve niet mogen verkopen, maar aan de andere gesamentlijke Reeders voor drie vierde Waarde moeten afstaan; gelijk ook niemand aande Molen deel zal mogen hebben als voor de vollen waarde, welke ’t zij heele of halve waarde, ieder rekendag voor ’t volgende Jaar zal moeten bepaald, en door den Boekhouder in Presentie vande Reeders in ’t aschboek genoteerd worden.
12. Niemand zal deel kunne hebbe als bij meerderheijd van stemmen.
13. Wanneer iemand tussen de rekendag portie aande molen neemt, zal ’t geld daar van d’ eerstvolgende rekendag aande reeders worden uijtgekeerd.
14. Geen Participant zal een ander in zijn deel of in zijn part vermoge te laten malen, op een verbeurte van ¼ gulden voor ieder 100# asch of baal die zoo gemalen en ½ gulden voor ider ton Kalk die zoo genoten is.
15. Al wie tussen twee rekendagen geen voordeel aan de molen geevt, zal voor zijn deel voor bovengemelde ¾ der waarde moeten afstaan, en vande voordeelen van intrest en uijtdeeling versteken zijn, gelijk hij ook (de molen tekort komende) niet zal behoeven bij te legge.
16. Een ider die portie neemt in deese molen is deese regelen onderworpen.

Al ’t welk wij Elk anderen beloven gestand te doen, en getrouwelijk na te komen, stellende een ider onzer zig zelve (deesen Contrari doende) benevens alle zijne goederen ten bedwang van allen regt en regteren.

Actum in Krommenie den 9de october 1749.”

Deze acte werd door 15 rolreders uit Krommenie ondertekend.

Verder is er over deze asmolen niet veel meer bekend.
Omstreeks 1765 bedroeg het maalloon voor de participanten op Het Evenwicht het volgende.
Soda, 4 stuivers de 100 pond.
Kalk, 12 stuivers de ton.
Potas, 2 á 3 stuivers de 100 pond.
Verder was er een weegloon afgesproken van 1 stuiver per baal.

Het Evenwicht wordt voor het laatst genoemd in het “Quohier der Huijsen” uit 1806, hoe en wanneer de molen uiteindelijk verdween is onbekend.
[In het kadaster 1811-1832 komt hij niet meer voor.]

Bronnen:
“de Zaende” 3e jaargang 1948 blz. 358-359
“de Windbrief” 29e jaargang 200 nr.112 artikel D. Kerssens over de Zaanse rosmolens (uitg. Ver. De Zaanse Molen)
“Krommenie, zevenhonderdvijftig” uitgave van het historisch genootschap Crommenie 2001 blz. 131
“Historische studiën over de Zaanstreek, tweede bundel” S. Lootsma 1950 blz. 112-115
F. Rol, Zaandijk.