Molen Getijdenmolen bij de Nieuwe Haven, Middelburg

geschiedenis

toestand

restant

bouwjaar

< 1556

1588 vernieuwd 1742 vernieuwd

verdwenen

1858

onttakeld

geschiedenis

Aan de zuidelijke rand van de Middelburgse oude stadskern, even boven het Kanaal door Walcheren (richting Vlissingen) bevindt zich een groot monumentaal waterstaatkundig complex: naast elkaar liggen een schutsluis, een spuisluis en een restant van een getijdenmolen. De in 1763 gebouwde schutsluis diende om schepen te schutten die bij wisselend tij vanaf de Nieuwe Haven (aan de zeezijde) naar het vaste peil van de stadsgrachten wilden varen.
Naast de schutsluis bevinden zich onder de bestrating de restanten van de vroegere spuisluis. Deze diende niet alleen om bij eb de haven schoon te spoelen maar ook om bij vloed een verderop gelegen waterbassin, het ‘Molenwater’ vol te laten stromen, dit laatste ook voor de getijdemolen.

Het bouwjaar van de getijdenmolen is onzeker, maar zal in de periode van 1500-1550 liggen. Vast staat we dat het een korenmolen was, vermoedelijk met twee koppel stenen. Uit een tekening van 1703 blijkt dat de diameter van het waterrad circa 23 voet ofwel 7 meter was, het werkte op een toenmalig getijverschil van ca. 2 meter. Het onderslagrad werd gedreven door het bij eb leegstromende Molenwater via een schuif in het maalgat, gelegen naast de - dan gesloten - spuisluis. De onderslagmolen kon per getij circa 4 á 5 uur in bedrijf zijn. Op deze manier kon men ook bij windstille dagen graan malen.

De oudst bekende vermelding van verpachting van de molen komt voor in een rekening uit 1556. In 1588 werd een nieuwe getijdenmolen gebouwd aan de Nieuwe Haven.

De getijdenmolen raakte waarschijnlijk in 1857/’58 buiten gebruik. Wat later is ook het inwendige van de getijmolen grotendeels gesloopt en daarmee zijn ook de gegevens voor een reconstructie van het gaande werk verloren gegaan.

Met de demping van het molenwater is men in 1817 begonnen, eerst met het grootste noordelijke deel. Aan de zuidzijde van de Noordbrug tot aan de Koepoortstraat is de breedte van een vaargeul overgebleven doordat er veel slik uitgehaald werd. In 1864 is het spuikanaal geheel gedempt. Gedurende 1864-1868 werd de geul tot de Herengracht gedicht. Momenteel is het getij rond Middelburg allang verdwenen, eerst geleidelijk door verzanding, daana voorgoed bij de opening van het Kanaal door Walcheren in 1873. En met het getij verdwenen ook de functies van schut- en spuisluis.

Na het uitbreken van het molenwerk werd het molenhuis ingericht tot pakhuis, wachthuisje voor de 'sasmeester' en het woonvertrek werd ingericht tot tekenkamer (1865). Later werd het gebouw ingericht tot woning van een loopknecht, opberging van materiaal voor huisontsmetting en er werd een brandladderwagen in geplaatst (1910). Daarna werd nog een lokaal verbouwd voor verblijf van de directeur van het gemeentelijk elektriciteitsbedrijf en later werd het gebouw kantoor van dit bedrijf. Daarna is er vrij lang een normale woning geweest.

Het maalgat is nog aanwezig en gelukkig ook het oorspronkelijke molenhuis evenals de kelder van het waterrad. Het waterrad wordt in de herinnering teruggeroepen door een halve plaatstalen cilinder op ware grootte en op de juiste plaats, pijlen op de omtrek geven bovendien de draairichting aan. Het complex van schutsluis, spuisluis en getijdemolen werd in 1994 in opdracht van de gemeente Middelburg ingrijpend gerestaureerd.

Bronnen:
- "Getijmolens in Nederland", A. Tutein Nolthenius 1954.
- "Molens in Middelburg", E. van Wijk 1985.
- "Bewogen van eb en vloed. Getijmolens, in het bijzonder die van Middelburg", E. van Wijk, 1995. Verzameling H. van der Kaay.
-----

Per 19 december 1819 werd ten stadhuize overgegaan tot de publieke verpachting van de Stads-water- en wind-koren-molens, voor een termijn van vijf jaren.
Stedelijke ordonnantie dd. 29 november 1819, sign. D.I. Schorer, burgemeester; Van Visvliet, stadssecretaris.
Bron: Gazette van Gend, 6 dec. 1819.

nog waarneembaar