Deze molen had het monopolie voor het malen van graan in de stad Wijk bij Duurstede. Even werd dat gebroken door een standerdmolen aan de Zandweg aan de noordkant van de stad.
De molen werd gebouwd op een oude hoektoren in de stadsmuur, deze toren werd verticaal opgehoogd tot een torenmolen ontstond. De inrichting zal niet heel bijzonder zijn geweest: de beperkte diameter van de toren en de dikte van de muren zullen weinig werkruimte hebben overgelaten. De molen was een van de oudste stenen stellingmolens. De molen stond op een vrij hoge toren met daarin een of twee verdiepingen, boven de stelling zaten slechts een steen- en kapzolder.
29-10-1436: Akte van transport door mr. Otte van Ommeren aan het gasthuis van een erfelijke rente van een half oud Frankrijks schild per jaar gaande uit een huis en hofstede bij de oliemolen, 29 oktober 1436
06-10-1647: Willem Jans Hol, geb. Reumst, molenaar.
22-05-1643 / 10-09-1655: Herbert Hendrikkss van Meurs erfpacht op de muur om een molen op de toren te
maken
22-05-1643 / 10-09-1655: Aelbert Schaghen heeft alleenrecht op g(r)ut en gort gedurende 12 jaar de molen bij Wijk bij Duurstede geschilderd door Jacob van Ruijsdaal (1628-1682). Deze werd in 1649 verkocht aan Willem Jans Holl en Jan Herberts(en) de Wijs (1610 / ??). Zij hadden in 1647 al de burgereed in Wijk bij Duurstede afgelegd.
04-09-1693 / 06-06-1698: alleen op de molen van Johan de Waal grut en gort malen gedurende 1 jaar
20/27-11-1711: Peter van Ham mag windkorenmolen en rosmolen op de muur verkopen onder voorwaarden
30-01-1719: eigendom binnenmolen Peter van Ham
20-08-1770: Hendrik Brouwer, geb. te Rheenen, zijnde van de Gereformeerde Religie, molenaar van de
binnen koornmolen alhier.
24-12-1770: Willem Rijnders, geb. te Niekerk, molenaar van de binnen koornmolen alhier.
07-09-1814: Utrechtsche courant,
"VRYWILLIGE VERKOOPING.
Op Zaturdag den 24. September 1814 , aan het Bureau der Publieke Verkoopingen der Notarissen te Utrecht ; achter St. Pieter , van een hegte en sterke RUN- en KORENMOLEN , met een Pakhuis daar annex, waarin die affaires met goed succes worden geëerceerd, en tot nog toe gecontinueerd, benevens eene wel betimmerde Huizinge, met Stalling voor vier Paarden, en een wel aangelegden tuin, alles gelegen te Wijk bij Duurstede bij de Leuterpoort Canton van dien naam, vier uren van de Stad Utrecht, zijnde de Huizinge voorzien van tien zoo Beneden- als Boven-Kamers , waar van de meeste Behangen en met Stookplaatsen, Keuken, Kelder, royale Zolder en verdere Commoditeiten te aanvaarden met 1. November 1814."
In 1817 gaf het stadsbestuur opdracht de molen te slopen, was hij bouwvallig? Molen Rijn en Lek, 250 meter verderop langs de muur en op de oude Leuterpoort, was een runmolen, maar kreeg toen een nieuw bestaan als korenmolen. De molenban was door de Fransen opgeheven.
Informatie Willem van Breenen.
Brief van de Gemeente Wijk bij Duurstede aan Graanhandel ''Rijn en Lek'' d.d. 23 februari 1945 over het
herstel van de graanmolen ''Molen Van Ruijsdael''
bron:Utrechtse Stichting voor industrieel erfgoed lijst 2020-6
Langs de Wal t.o. 53 - deel romp korenmolen Ruysdael, genoemd naar het tussen 1668 en 1682
vervaardigde schilderij van deze molen door Jacob van Ruysdael, collectie Rijksmuseum; één van de beide
dwangmolens van de stad en lange tijd onzichtbaar geweest in een timmerwinkel, later in gebruik als
kolenschuur; nu zichtbaar achter een ijzeren hek (16e eeuw)
De fundering is al van wat er nog rest van de eens zo indrukwekkende molen. Vrijwel de bekendste molen, omdat die ooit geschilderd werd door Jacob van Ruisdael.
Er rest slechts een fundering die achter hekken verscholen gaat.
Op de kaart van Jacob van Deventer uit ca. 1560 (zie dbnr. 2637) staat één molen getekend bij Wijk bij Duurstede en wel de buiten korenmolen dbnr. 2637 ten noorden van het stadje. Deze binnenmolen staat nog niet op de kaart, terwijl Van Deventer een dergelijk prominente molen niet belangrijkste plaatsen in de Nederlanden in 1558 van de koning van Spanje. Geconcludeerd kan dan ook worden dat er inderdaad een molen bestond rond 1555 (waarschijnlijk is de kaart de basis van de vermelding van Iterson), maar dat was niet deze molen.
Red./ PVDW
In de tweede helft van de zeventiende eeuw was er ook een rosmolen bij de windmolen.
De molen werd in 1802 als korenmolen verkocht en omgebouwd tot oliemolen.
Als oliemolen werd de molen in 1817 gesloopt.
Bron: "De molen Rijn en Lek te Wijk bij Duurstede. Wereldberoemd dankzij een misvatting", Fred Gaasbeek, 2010.
De ‘Molen van Ruisdael’ is lang na de bouw geschilderd (1668-1670). De nog bestaande fundering maakt duidelijk dat deze molen geen ruime diameter had. De molen was echter niet te klein voor een binnenkruiwerk. In Werth, net over de grens, aan de Oude-IJssel is de (boven)diameter ook vrij beperkt. Niettemin is daar een kammenkruiwerk als in Zeddam nog aanwezig.
-----
Dat op het beroemde schilderij een staart is afgebeeld, is denkelijk uit een latere wijziging te verklaren. Dat de molen van Ruisdael ook nog als houtzaagmolen (1790) zou hebben gediend (Gaasbeek 2010) wekt enige verwondering gezien de geringe diameter van het bouwwerk. Is hier sprake van verwarring met dbnr. 1073? En een latere functie van oliemolen (1802)? Waar moet zo’n installatie hebben gestaan in zo’n kleine ruimte? Of was dit een rosmolen naast de stenen molen (dbnr. 15381)? Deze stond aan de Nieuwstraat en dat is wel heel dicht bij de stenen molen.
Dick Zweers, 13 februari 2017.
Dr. W. van Iterson heeft in 1967 in het ‘Jaarboek Oud Utrecht’. P. 57 over deze molen gepubliceerd onder de titel ‘De zogenaamde molen van Ruisdael te Wijk bij Duurstede’ (bronvermelding bij Bicker Caarten 1990; p. 219-221). Laatstgenoemde acht het mogelijk dat deze molen in 1382 al bestond, al zijn daar weinig concrete gegevens over gevonden.