Molen Grafelijke watermolen / Ark-molen, Leiden

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

verdwenen

circa 1220

geschiedenis

Vóór het windmolentijdperk had men in Leiden de mogelijkheid om de Rijn en andere stromen af te dammen, om zo het landwaarts aflopende getijde- en duinwater vast te houden en een peilverschil te creëren waarmee enkele onderslag watermolens konden worden aangedreven. Het gebied bewesten Leiden ter grootte van 10 bij 30 km werd hiervoor als boezem gebruikt. Op de Mare lag de burggrafelijke watermolen (Tenbruggencatenummer 08840), op de Arkgracht de grafelijke watermolen.

Een betekenis van "ark" is de houten watertoevoerleiding van een watermolen. De Arkgracht stond via "Salomons Tempel" in verbinding met de Pieterskerkgracht, terwijl het water via het Levendeel (deel = Friese benaming voor een gegraven water, levend d.w.z. stromend water) naar de Oude Rijn kon aflopen.

Sedert de 12e eeuw kregen de watermolens concurrentie van de opkomende windmolens, en na de afdamming van het Spaarne in 1220 was de bestaansmogelijkheid van watermolens binnen de boezem van Rijnland aangetast. Het Levendeel strekte zich uit naar de oude Hogewoerdspoort bij de Kraaierstraat. Juist hier vond men nog in de 17de eeuw rosmolens, mogelijk opvolgers van een watermolen of van watermolens, hier gesticht ter vervanging van de molen van de Ark.

De Arkgracht werd in 1670 overkluisd, nu rest er alleen nog een gewelfboog van in de kademuur van het Rapenburg.

Bronnen:
- Leiden Jaarboek 1955.
- "De Ark -- Bijdrage tot Leidens en Rijnlands molengeografie", artikel door S.J. Fockema Andreae in Leiden Jaarboek 1958. Beide met dank aan H. van der Kaay.