Molen (diverse rosmolens), Edam

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

verdwenen

geschiedenis

Vanwege de gelijkmatige beweging werden ook rosmolens gebruikt voor het pellen van gort. Reeds in 1546 had Dirck Willems een gortmolen, die door een paard werd aangedreven.

Aan de Achterhaven was later een gort- en schelpzandmolen met twee paarden, die geschikt was om "gersten en havergort (...) boeckweijte meel" te malen. Verder was er achter het Halich een grutterij met een gortmolen, evenals aan de Lingerzijde, het Nieuwvaartje en de Kerkstraat-o.z.

De hoeveelheid grutterijen in de stad maakte dat de concurrentie groot was. In 1719 bepaalde de vroedschap dat er geen nieuwe grutters mochten komen, omdat er al vier werkzaam waren in de stad. Toen het stadsbestuur in 1750 een keur instelde die bepaalde dat er invoerrechten op boekweit kwamen, protesteerden de grutters. Abraham Rigter, Lammert Horn, Goderd Beetsel, Lucas van der Horst en Niese van der Horst (weduwe Johannis Boelhouder) vroegen vrijstelling, zoals ook brouwers, boterkopers en wijnkopers die hadden.

Ook bleek er een mosterdmolen bij te zijn. Dit bedrijf werd in 1656 voor ƒ 2575 verkocht. Een dergelijke molen stond ook in de Molensteeg. Het bestaan van meer van deze molens zal de reden zijn geweest dat het stadsbestuur geen alleenrecht wilde verlenen aan Cornelis Remmetsz. Deze verzocht voor "de neeringe van mostertmalen met een peert, sijnde een nieuwe inventie" voor tien jaar octrooi. In 1737 werd nog een mosterdmolen genoemd aan de zuidzijde van de Voorhaven.

Reeds in 1462 kende Edam een eekmolen, waarin eikenschors tot run werd vermalen. Waarschijnlijk is ook dit een rosmolen geweest. Op de plaats van de molen, in de buurt van de Lingerzijde, was in 1506 een "tijmmerhuus mit die timmerwerf" gelegen.

Tot slot nog een raadselachtige vermelding om aan te geven, dat het onderzoek nooit af is. In 1613 was er een "vijlmollen" bij de vesting gelegen. Noch de functie, noch de vorm, noch de ligging hiervan zijn bekend.

Bron: Molens van Edam door drs. D.M. Bunskoeke, 1999. Uitgave Vereniging Oud Edam.

Opregte Haarlemsche Courant, 02-03-1843
"uit de HAND te KOOP en zoodra mogelijk te aanvaarden: Eene GRUTTERIJ, voorzien van een bij uitstek doelmatig gaande Werk, benevens een daarbii behoorend WOON- en WINKELHUIS, waarin tevens eene Kruideniers-Affaire wordt gedreven, alles goed ter nering staande en wel beklant. Nadere informatiën kan men bekomen ten Kantore van den Notaris DONKER, aan de Kaasmarkt te Edam"