Molen op de Oldenhof, Gramsbergen

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

< 1530

verdwenen

1871

gesloopt

geschiedenis

Al in de zestiende eeuw is er sprake van een windkorenmolen in Gramsbergen. In 1530 werd deze molen tijdens de oorlog tussen keizer Karel V en hertog Karel van Gelre in brand gestoken, maar hij moet al snel weer zijn herbouwd. Toen namelijk de burgers van het naburige Hardenberg in 1533 een nieuwe windkorenmolen wilden oprichten (zie database nr. 6453), maakten de beide jonkvrouwen van Gramsbergen bezwaar, omdat zij vreesden dat hun eigen korenmolen hierdoor zou worden benadeeld. Deze oudste korenmolen van Gramsbergen heeft gestaan op de Oldenhof, aan de noordzijde van de weg naar Ane op een perceel dat kadastraal bekend stond als de Heeringmaat. In 1653 wordt een zekere Claes Alberts genoemd als molenaar in Gramsbergen. In 1656 is Claes kennelijk overleden, want hij blijkt te zijn opgevolgd door zijn zoon Jan Claessen, die ook wel wordt aangeduid als Jan Claessen Busch, ‘muller op den Oldenhoff’. De familie Busch of Bosch bleef tot in de negentiende eeuw werkzaam op de Gramsberger molen. In 1747 wordt Jan Bos vermeld als molenaar, mogelijk een kleinzoon van Jan Claessen, en in 1815 Derk Bosch. Derk stierf in 1822, waarna de molen vererfde op zijn schoondochter Albartha Valkman, weduwe van zijn in 1809 overleden zoon Jan Bosch.

Op 8 september 1824 deed zich in Gramsbergen een hevige windhoos voor, waarbij met name de Oldenhof zwaar werd getroffen. De Groningse Courant vermeldt: ‘Heden op den middag wierden de ingezetenen dezer gemeente niet weinig ontsteld, op het zien van eene ontzettende luchtsgesteldheid, die al naderende eene vreesselijke gedaante aannam, terwijl dik opeen gepakte wolken met eene onvoorbeeldeloze snelheid in de lucht, met een geweldig gedruisch ronddraaide, en eene windhoos formeerde, die zijne rigting uit het Zuiden over deze gemeente scheen te zullen nemen, doch op eene kleine distantie eene Westwaartsche slingering nam over den Oldenhoff, onder deze plaats gehoorende, alwaar dezelve eene groote verwoesting aanrigtte. In een oogenblik zag men aldaar de daken zwaar beschadigd, ramen ingeslagen, glazen en vensters verbrijzeld, de zwaarste boomen met wortel en al uit den grond gerukt, zware koppen en takken van boomen in de lucht opgenomen en op eenigen afstand weder neergeworpen, de hekken der roeden van de aldaar staande koornmolen afgeslagen, waarvan het eene met het zeil geheel werd medegevoerd en op meer dan een uur afstand boven in de lucht gezien is, en men nog niet weet waar hetzelve nedergevallen is; de bij de molen staande schuur omvergeworpen en geheel verbrijzeld, waar onder vier paarden bedolven werden, doch, zonder veel te hebben geleden, van onder dezelve zijn weggehaald; de molen zelf, waarop zich vijf menschen bevonden, die niets anders dan hunnen dood voor oogen zagen, wierd geheel opgeligt en ongeveer een palm van zijne plaats verzet’.

Blijkens de oudste kadastrale kaart van Gramsbergen uit 1832 is de molen op de Oldenhof op dit tijdstip het eigendom van de erfgenamen van Derk Bosch. Wanneer Albartha Valkman in 1844 overlijdt, wordt Hendrik Alberts Hoekman uit Dalen vermeld als molenaar op de Oldenhof, maar het is niet duidelijk of hij ook de nieuwe eigenaar is geworden. In 1845 richtte Hoekman een verzoek aan het gemeentebestuur van Gramsbergen om een nieuwe korenmolen te mogen bouwen in de buurtschap Ane, maar dit verzoek werd afgewezen. Na het vertrek van Hendrik Hoekman naar Ter Haar (gemeente Vlagtwedde) worden Gerrit Jan Snel en vanaf 1863 Gerrit Jan Kamphuis genoemd als eigenaar van de molen. Gedurende de laatste jaren van zijn bestaan was de molen op de Oldenhof niet meer in gebruik, en uiteindelijk besloot het gemeentebestuur van Gramsbergen het gebouw te laten slopen. In het gemeentearchief wordt een missive van Gedeputeerde Staten van Overijssel bewaard, gedateerd 7 oktober 1869, betreffende de met instorten bedreigde molen aan de straatweg van Gramsbergen naar de Dedemsvaart, waarvan de wieken bijna boven de weg hangen en een gevaar opleveren voor passerende rijtuigen. De Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant bericht: ‘de oude standaardmolen, hier digt bij het dorp, die in de laatste jaren nog slechts tot een schuilplaats voor uilen diende, zal tot groot genoegen van velen, in het bijzonder van menig voerman voor wiens paarden hij altijd een schrik was, eindelijk worden opgeruimd’. Op 10 juni 1871 verklaart Gerrit Jan Kamphuis bij notariële akte de molen met erf voor 100 gulden te hebben verkocht aan timmerman Berend Goedereis te Emmelkamp (Emlichheim), die de molen nog in datzelfde jaar laat slopen.

Bronnen:

https://www.hardenberg.nl/gemeente/hardenbergs-archief/vervolg-hardenbergs-archief/voorouders/doop-trouw-en-begraafboeken

https://www.delpher.nl

https://historischeprojecten.nl/geheugenvanhardenberg/oude-huisplaatsen/oude-huisplaatsen-in-gramsbergen/molen-anerdijk

Hans Lägers, 19 januari 2022