Molen De Eendragt, Stavoren/ Starum

geschiedenis

toestand

verdwenen

bouwjaar

1664 - 1676

verdwenen

1769

1744 ontploft na 1769

geschiedenis

NB De aangegeven locatie is een ruwe schatting naar de Schotanus-kaart.

De molen staat nog niet op de Schotanus-kaart van 1664, maar wordt wel aangegeven op de Schotanus-kaart van 1718.
Op de TK van 1930 wordt het gebied waar de molen stond Kruidmakersveld genoemd.
1676:
Blijkens het familiearchief van Van Sminia bestond er in Stavoren al in 1676 een molen voor het vermalen van stoffen voor de buskruitfabricage. Dat zal een rosmolen zijn geweest, wat het gebruikelijke type voor dit soort bedrijvigheid was.

Volgens Steenstra (boek over de geschiedenis van Friesland uit 1845) stond de molen aan de haven en is hij uit elkaar gesprongen op 15 mei 1744, om acht uur 's avonds. Daarbij vielen twee doden en ontstond er veel materiële schade. Omdat Bink Binkes en Compagnons op 16 maart 1737 voor tien jaar octrooi hadden verkregen voor de fabricage van buskruit met een molen in de provincie Friesland, zal die toen van hem zijn geweest.

Spoedig na de ramp ging men in 1744 over tot den bouw van een „massale Kruydmolen" welke in 1748 voltooid was. Ruim 40 jaar bleef dit gebouw in stand, tot 11 augustus 1790, toen op afbraak verkocht werd de 'kruitmolen de Eendragt' te Staveren, waarin drie stel steenen, een paardestal voor acht paarden, een schuur acht koeien, een salpeterraffinaderij met koperen ketel van 5 voet, vier koperen bekkens circa 4 voet in diameter, turfschuur enz. aan de Warnservaart." A. W.

Dat Binkes de molen liet herbouwen is ook zeker, omdat hij op 6 maart 1749 geen vrijstelling van de betaling van schoorsteengeld voor zijn kruitmolen kreeg. Vermoedelijk was hij toen secretaris van de stad Stavoren.

"Het particuliere gasthuis van wijlen ritmeester Burmania te Rinsumageest wordt niet vrijgesteld van schoorsteengelcl. Eveneens moet secr. Binkes te Staveren voor zijn kruidmolen dit schoorsteengelcl betalen".
Bron: Stads- en dorpskroniek van Friesland I (1700-1800) door Dr. G.A. Wumkes, W.A. Eisma Cz., Leeuwarden, 1930.

In latere tijden stond de molen, die blijkens de kaart van Ottens uit 1739 buiten de stad was gebouwd, enige tijd stil. Op 13 juni 1761 maakte men bekend dat de werkzaamheden op de molen weer zouden worden hervat. Die werd toen geëxploiteerd door Jurjen Hermanides, "vroedsman" te Hindeloopen, en Douwe Pytters Cramer, burgemeester te Stavoren. Acht jaar later, op 3 juni 1769, bood secretaris dr. Adrianus van Loon te Hindeloopen de "geoctrooijeerde kruitmolen De Eendragt" met landerijen, gebouw, etc. te koop aan. Men kon het te koop aangebodene bekijken met een briefje van burgemeester D.P. Cramer te Stavoren. De naam De Eendragt doet aan een windmolen denken, onzeker is dit echter wel.

13 juni 1761:
"De eigenaars van de kruitmolen te Staveren maken bekend dat na eenige weken stilstand, de werkzaamheden worden hervat, adres vroedsman Jurjen Hermanides te Hindeloopen of burgemr. Douwe Pytters Cramer te Staveren."
Bron: Stads- en Dorpskroniek van Friesland I (1700-1800) door Dr. G.A. Wumkes, W.A. Eisma Cz. Leeuwarden, 1930.

11 aug. 1790:
"Op afbraak verkocht de kruitmolen de Eendragt te Staveren waarin 3 stel steenen, een paardestal voor 8 paarden, een schuur voor 8 koeien, een salpeterraffinaderij met koperen ketel van 5 voet, 4 koperen bekkens circa 4 voet in diameter, turfschuur enz. aan de Warnservaart.
Bron: Stads- en Dorpskroniek van Friesland I (1700-1800) door Dr. G.A. Wumkes, W.A. Eisma Cz. Leeuwarden, 1930.


Leeuwarder Courant, 10 feb. 1790:
"Allen den geenen die iets te Praetendeeren heeft, of schuldig is, aan de Kruidmolen de Eendragt te Stavoren, gelieve daar van ten spoedigsten opgave te doen aan de Old Secretaris T. Abbring te Coudum, en wel uiterlyk voor den 1ste Maart 1790 aanstaande. De Brieven Franco."
Waarschijnlijk betrof dit de liquidatie van het molenbedrijf.

Bronnen:
- Het molenbestand in Friesland, een overzicht van het aantal der industriemolens in Frl. tot 1900, art. door drs. D.M. Bunskoeke in De Utskoat nr. 40, dec. 1985.
- De Friese kruitmolen, art. door drs. D.M. Bunskoeke in De Utskoat nr. 47, sept. 1987.